“Made in Mongolia”-г хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ “Innovated by Mongolia”, “Designed by Mongolia”-г бүтээгдэхүүндээ нэвтрүүлж байж бусдыг гүйцэнэ дээ

Ярилцсан С.Уянга
МИНИЙ КОМПЬЮТЕР/DIGITAL WORLD сэтгvvл, 2009 он, № 05 (108)

Энэ 2009 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдөр Монгол улсад компьютер бүтээсний 25 жилийн ой тохиож байна. 25 жил гэхээр манай уншигчид гайхаж магадгүй. Чухамхүү одоогоос 25 жилийн өмнө 1984 оны 5 дугаар сарын 17-ны өдөр Статистикийн төв газрын Шинжлэх ухаан техникийн нэгдсэн зөвлөлөөс ШУТУХ-ны шинэ бүтээл, оновчтой саналын хэлтэст “Оч” компьютерийг оновчтой санал болгож батлуулж гэрчилгээ олгох саналыг хүргүүлсэн юм. “Монголд улсад компьютер бүтээсэн түүх” хэмээх нийтлэлийг уншигчдын хүсэлтээр хоёр ч удаа сэтгүүл дээрээ нийтэлсэн. Энэ удаагийнхаа дугаарын зочноор энэ түүхийг бүтээлцсэн Г.Оюунбаяр гуайг урьж байна.

Юуны өмнө МХТ-ийн Миний компьютер/Digital World сэтгүүлийн редакцийг төлөөлөн таниас ярилцлага авах болсондоо туйлын баяртай байна. Танд Монгол улсад компьютер бүтээсний 25 жилийн ойн мэндийг хүргэе. Таны МХТ-той холбогдсон он жилүүд, туулж өнгөрсөн ажил амьдралын туршлага залуу үед сургамжтай байх нь дамжиггүй. Ингээд ярилцлагаа “Оч” компьютерээс эхэлье. Манай уншигчдын дийлэнх нь хүүхэд, залуучууд. Иймд мэйнфрэйм машин, микрокомпьютер, программатор зэргийг тэр болгон ойлгохгүй байж магадгүй. Иймд одоогийн компьютертэй зүйрлэж энгийн үгээр тайлбарлавал?
1970-аад онд мэйнфрэйм (mainframe)-д Тооцоолон Бодох Төв (ТБТ)-ийн удирдах, бодох гол ачаа үүрдэг систем бүхий компьютерийг хамруулдаг байлаа. Мэйнфрэймийн зөвхөн процессор нь одоогийн стандарт ракуудтай төстэй хэд хэдэн шкафад тарж байрладаг байв. Минск-32 мэйнфрэймийн хувьд ракийн нийт тоо, гадаад байгууламжуудтайгаа нийлээд 30 орчим байсан ба 140 кв метр талбай эзэлж байв. Өөр заалд байсан перфокартад мэдээлэл шивэх байгууламжууд энд тооцогдоогүй. Мэйнфрэйм ЕС-1040 буюу IBM360-ийн хувьд телепроцессорууд, модемуудын хамт 26, тухайн үедээ арай өндөр интеграцтай чип дээр хийгдсэн ЕС-1045 (IBM370 Model-155) арай цөөн раканд байрлаж байлаа. Минск-32-ийн ракыг нээж үзэхэд транзистор, резистор, конденсатор бүхий ТЭЗ нэртэй платууд (хавтан) ярайж байдаг, IBM360/370-ийн хувьд чипүүд жирийтэл гагнасан хэдэн зуун платыг 90 хөлтэй коннектор бүхий том платуудад суулгасан байдаг байв. Харин дотоод бүтцийн хувьд 1970-80-аад оны мэйнфрэймүүд одоогийн Pentium XEON-той төстэй байсан. Дотоод bus-ийн өргөн 4 байт (36 бит, Pb-тэй), санах ойтой 16 байт (144 бит, 16 бит нь ECC буюу Hamming code)-аар харьцана, тэгэхдээ 1 битэд алдаа гарвал саатал гарахгүй, засаад явна. Өгөгдөл санах ойгоос буфер ойгоор дамжин процессорт очно, хэрэв буферт өгөгдөл аль хэдийн байж байвал шууд буферээс авч такт, цаг хэмнэнэ, командууд командын буферээр дамжина. Эдгээр нь одоогийн L1, L2 cache-уудтай адил зорилготой. Процессорт үржүүлэх, хуваах, хувиргах үйлдлийг хурдан хийх зориулалттай акселератор, тэрбайтугай ихээр давтагддаг математикийн функцүүд, ялангуяа Фурье хувиргалтыг аппаратын төвшинд хийдэг матрицан процессор хамаарагдаж байв. Энэ нь CPU дотор байдаг математик процессорын түрүүч байсан. Түүнээс гадна олон процессортой тооцоолох комплекс үүсгэх зориулалттай процессорууд хоорондын суваг байсан (Герман, ЗХУ зэрэгт тэднийг бүгдийг ашигласан байдаг байсан ч, бид ер ашиглаагүй билээ) нь одоогийн олон Core-ийн зарчимтай төстэй байв. Үнийн хувьд Минск-32 дангаараа 1 сая 200 мянган ам.доллар, IBM360 мөн адил 1 сая ам.долларын гэрээний үнэтэй байв. ТБТ-д байсан хэдэн арван сая ам долларын үнэтэй нүсэр, нийлмэл техник, системийг хэвийн ажиллуулах, өргөтгөх, систем интеграци хийх, хэрэглээний программ ажиллуулах, софтвэр девелопмент хийх зэрэг нь их ур чадвар, зориг, тэвчээр шаардсан ажил хэдий ч Монгол улсад байсан нийтийн үйлчилгээний ганц компьютерийн төвийг ажилд бэлэн байлгахын төлөө инженер, техникийн ажилтнууд сэтгэл гарган илүү цагаар бүү хэл, хоногоор ажиллахдаа ер гомдол тавьж байгаагүй нь санаанд ил байна. Тэр байтугай энэ мэргэжилтнүүд 1991 онд мэйнфрэймуудыг унтрааж, машин заалыг цоожлон лацдаж өөрсдийг нь ажлаас халахад ч хэл ам хийгээгүй. Энэ нь гол шалтгаан нь ТБТ, СТГ-ын удирдлага байтугай Засгийн газар төдийд биш гэдгийг сайн мэдэж ухамсарлаж байсных. Нийгмийн гажгийг арилгахад ч тэд өндөр ухамсартайгаа харуулсны зөвхөн ил гарсан нь инженер Д.Дашцэрэн 1990 оны, програм зохиогч М.Чимэддорж дараагийн өлсгөлөнд орж амиараа дэнчин тавьсан явдал. Энэ дашрамд Монгол улсад анх удаа 1974 оноос компьютерийн үйлчилгээг нийтэд зориулж нээсний 35 жилийн ойн мэндийг энэ төвд ажиллаж байсан мэдээлэл бэлтгэх болон мэйнфрэймийн пультийн операторууд, ашиглалтынхан, инженер төсөлчид, програм зохиогчид, инженерүүд, бусад мэргэжилтнүүддээ хүргэж эрүүл энхийг хүсье.

Ингэхэд программатор гэж юу вэ? Микрокомпьютерт ямар компьютерийг ойлгох вэ?
Программатор гэдэг нь тогтмол санах ойд өгөгдөл бичих боломж олгодог төхөөрөмж. “Оч”-ийг хийж байхад гараас BIOS-ын тэмдэгт бүрийг нэг бүрчлэн шивж оруулдаг байсан ч, одоо бол програматорыг PC-д залгаж файл хуулаад л болдог болсон. Микрокомпьютер гэдэгт микропроцессорт суурилсан, тухайн үед архитектурын хувьд стандарт болоогүй компьютерүүдийг нийтэд нь хамруулдаг байлаа. Эдгээр нь 8080, 8085, 6502, Z80 зэрэг процессоруудын аль нэг бүхий ч бүтэц, үйлдлийн системийн хувьд ялгаатай байсан. Харин IBM 8088/8086/80286 зэрэг процессортой, гадаад байгууламжийн портууд, үйлдлийн систем төдийгүй стандарт протокол бүхий нөөц дотоод слотуудтай нээлттэй стандарт гаргаж IBM PC (personal computer) гэж нэрлэн зах зээлд гаргаснаар компаниуд тусгай захиалгын л биш бол микрокомпьютер үйлдвэрлэхээ больж IBM PC үйлдвэрлэх өрсөлдөөн эхэлсэн юм. Харин Apple өөрийн стандартаа хөгжүүлсээр өдий хүрлээ.

Манай ихэнх компьютерийн дэлгүүрүүд компьютер угсарч борлуулж байгаа. Компьютер угсрах, бүтээх хоёрын ялгаатай талаар та юу гэж бодож байна вэ? Мэдээж тухайн цаг үед сэлбэг материал олдоцгүй байсан, нөгөө талаар эд ангиуд стандартчилагдаагүй байсан байх л даа.
Бид ч тухайн үедээ компьютер бүтээгээгүй, бас л угсарсан. Бүтээнэ гэдэгт BIOS-ыг нь бичээд, эх хавтангийн зургийг зохиох гэх зэрэг суурь ажлууд орно шүү дээ. Тухайн үед зарим микрокомпьютерийн эх хавтан (MB), гар, тэжээл болон нэмэлт порт (кард)-ын зураг сэтгүүлүүдэд хэвлэгддэг байсныг бид олж авч ашигласан. Схемийг судалж түүний дагуу деталиудаа цуглуулж хавтангуудаа өөрсдөө хийх, деталиуд суулгах, гагнах, ажиллагааг нь шалгах, алдаа хайх, засах зэрэгт маш их цаг зарж билээ. Тухайлбал гетинакс хавтанд фото зургийн аргаар замууд тавьж химийн уусмалаар бүрж идүүлэх аргаар зам, нүхний контакт гаргана, дараа нь нарийн өрмийн хушуутай өрөм олж нүх гаргана, “бөөсийг нь түүнэ” г.м. Олж авсан том чипүүдээ эх хавтанд урьдчилж гагнасан суурь дээр суулгахыг хичээнэ. Гэвч суурь маш ховор материал байв. Иймээс “Оч”-ийн санах ойн чипүүдийг гэхэд 8 давхарлан гагнасан. Чип бүрийн хаяг, өгөгдлийн ерөнхий бусийг параллелиар хооронд нь гагнаад чип сонголтын хөлийг сөртийлгөөд дешифраторын гаралттай утсаар холбосон байдаг байлаа. Бэлэн гар бас олдохгүй тул мөн л хавтанг нь хийж товч бүрийг нь гагнасан. Тэжээл, сериал порт зэрэг мөн адил. Хялбар атлаа нэлээд бэрх зүйл гаднах хайрцаг байдаг байв. Коннекторууд мөн л маш их хайлгаж байж олдсон доо. Дээр нь энгийн гэж бодож байсан деталиуд ч цагаа болоход бэлэн байгаагүй. Бидэнд байсан конденсатор, резисторууд гэхэд зарим нь хэт том байсан тул хөл нь гаргасан нүхэнд маань багтахгүй, фарад, омын хэмжээ зөрөх зэрэг явдал их гарна. Параллельдах, цуваа залгах зэргээр хэрэгтэй үзүүлэлтээ гаргаж авсан тохиолдол олон байсан. Дисплейн үүрэг гүйцэтгэх зурагт радио залгахад дүрс гарахгүй байх, жирэлзэх, магнитофон бичихгүй, бичсэн ч уншигдахгүйгээс осциллографтай л тохиргоо хийдэг байлаа. Одоо үед компьютер стандарт хэмжээтэй эд ангиудтай болсон тул отверткаас өөр багажийн хэрэг бага. Гэхдээ хөргөлтийн горимыг оновчтой тохируулах, тоосноос хамгаалах, шуугианыг багасгах, сувгийн нэвтрүүлэх чадвар, санах ойн хэмжээ, CPU-ийн хурдыг балансжуулах, ажиллах найдварыг дээшлүүлэх, дизайн, үнэ, маркетингийн бодлого боловсруулах гээд бэрхшээл өөр тийш шилжчихээд байна.

Хүмүүстэй уулзаж ярилцаж байсан 1988-89 онуудад дунд сургуульд байхдаа Монэл компьютер дээр ажилаж, бейсик хэл дээр програм бичдэг, тэр үед Digger гэдэг тоглоомыг их тоглодог, 512 килобайтын уян дискэн дээр бүх зүйлээ хадгалж явдаг байснаа онцолж дурсдаг юм билээ. Энэ бүхнийг тухайн үед нүдээрээ харж, мэдэрч байсны хувьд ямархуу сэтгэгдэлтэй байсан бэ?
Монэл компьютер бол “Оч”-той харьцуулбал жинхэнэ стандарт эд ангиудтай компьютер байлаа. Уян дискийн хувьд багтаамж нь хэдий PC XT-д 360 Кбайт, PC АТ-д 1,2 Мбайт байсан ч, Японд хийсэн бүтээгдэхүүн, “Оч”-д дискийн оронд магнитофон байсан шүү дээ. Уян дискийн байгууламжийн мэдээлэлд хандах хурд нь магнитофоныхоос олон дахин их байсныг ярих юун. Гэхдээ хард дискээс удаан байлгүй яахав. Гэтэл тэр сайн зүйлийг “тааруухан” байсан гэсэн аястай онцолж дурсдаг байна шүү. Тухайн үеийн техникийн хөгжлийн төвшин тийм байсан. Би хувьдаа, хэсэг инженер “Оч”-ийг ажиллуулж харуулсан, бусад инженерүүд бүр илүү сайныг хийгээд эхэлсний үндсэн дээр Засгийн газар Монэл компани байгуулах шийдвэрийг хожуу боловч гаргасан гэж ойлгож явдаг. 2004 оны 11 дүгээр сард дуурийн театрт Статистикийн 80 жилийн ойд зориулан гаргасан үзэсгэлэнд “Оч”, “Пионер” зэргийг тавьсныг 1980-аад оны үед УТК-ийн орлогч, дарга байсан П.Жасрай гуай үзэж яваад хажуугийн хүндээ, “эд ийм юм хийсэн байсан юм, даан ч олноор үйлдвэрлэхийг ... зөвшөөрөөгүй” гэж дуугарч билээ. Би “хэн?” гэж асуух гэснээ “одоо энийг мэдээд яах вэ” гэж бодоод лавлаагүй. Монэл универсаль компьютер тул Бэйсик хэл дээр програм зохиох ямар ч асуудалгүй байснаас гадна Wordperfect, Supercalc, dBase III зэрэг текст, хүснэгт, мэдээллийн сангийн аппликэйшн ажиллуулж болдог байв. Тоглоомын тухайд, тэр digger-ээс гадна Пажитниковын зохиосон Tetris, самурайн тулалдаан, шатар зэрэг цөөнгүй програм байсан. Дашрамд дурдахад зохион бүтээгч Пажитников ЗХУ-ын иргэн байхдаа Монголд ирж байсан.

“Оч” компьютерийг бүтээлцсэн инженерүүд одоо өөр өөрийн бизнестэй болсон гэж дуулсан. Та болон таны нөхдүүд хаана юу хийж явна вэ?
Инженер Д.Толя компьютерийн худалдаа, үйлдвэрлэлийн Бит сервис ХХК-ийн захирал, Мягмарсүрэн автомашин засах, будах үйлчилгээ эрхэлдэг, Д.Дашцэрэн AMI and partners компанийн захирал, А.Гантөмөр ХЭТ ХХК-ийн ерөнхий захирал зэргээр ажиллаж байна. Харамсалтай нь О.Батсүх маань “Оч”-ийн 20 жилийн ойн дараахан өвчнөөр нас барсан. “Оч”-ийг хийсэн туршлагыг идэвхтэй судалж дахин нэг микрокомпьютер хийсэн Ч.Давааням маань НИК ХК-ийн ерөнхий захирал.

Одоо хэр холбоотой байдаг вэ? Анхны компьютерийн түүхийг “мөнхлөх” талаар ямар нэгэн төлөвлөгөө бий юу?
Бид тус тусын мөрийг хөөж байгаа гэх үү дээ, нягт холбоо байдаггүй. Гэхдээ 2006 онд Bit HPC нэртэй кластер (Монгол улсад угсарсан анхны суперкомпьютер)-ийн загвар гаргахад Д.Толя мэйнборд, HDD, рак зэргийг гаргахын зэрэгцээ өөрөө оролцож тун их нэмэр болсон. 1994 онд Ч.Давааням Сингапураас ашигласан компьютерүүд авчирч өгсөн нь хүнд үед үнэлж баршгүй дэмжлэг болж байсан. Түүх “мөнхлөх” гэв үү, 2004 онд танай сэтгүүлд нэлээд урт материал бэлтгэж өгснөөр нөхдийнхөө оруулсан хувь нэмрийн өчүүхэн хэсгийг цухуйлгасан. Өөр зүйл төлөвлөөгүй, харин танай сэтгүүл “мөнхөлчихлөө” байна. Гэртээ би “Оч”-ийн үлдэгдлийг хадгалж байгаа, харин үүнийг музейд өгөх, эсвэл музей байгуулж тэнд тайлбарын хамт байрлуулбал мөнхөлж байгаагийн бас нэг хэлбэр болно байх. Гол сургамж нь тодорхой сонирхлоор нэгдэж тууштай ажиллавал хэн ч үр дүнд хүрч болно гэдэг аксиом дахин нотлогдсон юм болов уу.

Компьютер бүтээнэ гэдэг нь микрочип бүтээхтэй салшгүй холбоотой байх. Манайд микрочип үйлдвэрлэх боловсон хүчин бий юу? Эсвэл үйлдвэрлээд эхэлсэн үү. Тайвань улс бүх компьютерийн эд ангийн 60-70 хувийг үйлдвэрлэдэг гэдэг. Тэгэхээр Монголд яагаад болохгүй гэж?
Микрочипийн дизайн гаргах, үйлдвэрлэх нь 2 өөр ойлголт. Тайланд, Малайз, Филиппин зэрэг улсад АНУ, Японы төвүүдэд боловсруулсан бэлэн маск ашиглан чип хийдэг үйлдвэрүүд олноороо байгаа. Манайд эдгээрээс байгуулахад бэрхшээл их бус, идэвх гаргасан хүнд ашигтай л бизнес. Дизайн гаргах нь оюуны өмч, өндөр зохион байгуулалт шаардах ч өгөөж нь бүр арвин. Үүнд төр бодлогоор дэмжиж, бизнес зохих анхаарал тавибал хийж болох ажил. ШУТИС, МУИС-ийн зарим багш, профессорын санаачлагаар хавтан хийх, чипийн дизайн гаргах зэрэгтэй холбоотой бага сага тоног төхөөрөмж авсан байдаг ч үйлдвэрлэлд шилжсэн бүтээгдэхүүн, бий болгосон технологи хангалтгүй тул бизнесийнхний сонирхлыг төрүүлж чадаагүй. Боловсон хүчин маш цөөн, бараг байхгүй гэж тооцож болох ч сургаж төлөвшүүлэх нь гол бэрхшээл биш. Ажиллагсдад аль ч технологийг ашиглах ур чадвар эзэмшүүлэх нь зохион байгуулагчдын чадвараас л шалтгаална. Компьютер бүтээх гэвэл заавал чип хийх шаардлагагүй. Компьютер хэдий хүчин чадал нь цаг өнгөрөх бүр дээшилдэг ч, хэрэглэгчдийн хэрэгцээг тэр бүр хангадаггүй бараа. Гар утас, PDA зэрэг багажид нэмэлт үйлчилгээнээсээ хамаараад өндөр хүчин чадалтай процессор улам ихээр шаардагдаж, офисийн компьютерийг хэдий сайжруулавч эзэндээ гологдсоор, сервер төдийгүй суперкомпьютерүүд мөн л бодолт, рендеринг хийх, транзакц боловсруулахдаа удаан гэгдсээр байгаа тул эдгээрийн бүтэц зохион байгуулалт, алгоритмыг сайжруулах, эрчим хүчний хэрэглээ багасгах, хөргөлтийг нь оновчтой болгох зэргээр хэн ч боловсруулсан саналаа R&D байгууллагад дэвшүүлэх болон девелопероор бүртгүүлээд дизайны аль ч шат руу нь орж ажиллах боломж нээлттэй. Жишээ дурдахад, хэдэн жилийн өмнө нэг залуу гар утасны хортой нөлөөг багасгах арга оллоо, үйлдвэрлэгчидтэй холбогдож саналаа танилцуулмаар байна гээд баахан тооцоо бүхий цаастай явж байсан. Хэд хэдэн үйлдвэрлэгчид хандаад тусыг эс олсон тэр залуу Nokia компанид хандахад нь тэд “Монгол улс Дэлхийн оюуны өмчийн гишүүн биш тул таны Оюуны өмчийн гэрчилгээ манайд хүчингүй, төлбөрийн баталгаа болохгүй” гэж хариулсан. Аргаа барсан зохион бүтээгч, жинхэнэ тооцоо бүхий саналаа дахин явуулж “энэ санал танайд үнэхээр хэрэг болох бол ашигла” гэснийх нь дараа 8000 ам.доллар дансанд нь ирж байсан юм даг. Манай зарим мэргэжилтнүүдийн нэр бүхий шийдлүүд интернэтэд цөөнгүй байдаг. Тухайлбал Ц.Ганболдын нэр нэгтээ харагдсан. АНУ-ын компанийн захиалгаар хөдөлгөөний engine шинээр боловсруулж суугаа програм зохиогч гэр хороололд энэ мөчид ч ажилласаар байна. Интернэт их нэмэр болох ч R&D төвд нь ажиллавал үр дүн гарах магадлал өндөр гэдэг нь тодорхой. Тайванийн хувьд, тэд хэдий хөгжил өндөр ч, дизайн хийх нь харьцангуй бага, Европын холбоо, АНУ, Япон зэргийн R&D төвүүдийн бий болгосон загвараар чип, компьютер, электрон төхөөрөмжийг бөөнөөр үйлдвэрлэдэг газар. Тайвань R&D-д их анхаарал тавьж энэ зорилгоор Silicon valley-г санагдуулсан өндөр технологийн Hsinchu park, Aspire park зэргийг байгуулж амжилт арвинтай байгаа. Тэд үйлдвэрлэхийн зэрэгцээ “Innovated by Taiwan” гэсэн чиглэлийг баримталж эхлээд байна. Япон бол “Made in Japan” гэдгээс “Designed by Japan” руу шилжээд удсан. Бидний хувьд “уургын” зарчмаар амдан “Made in Mongolia”-г хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ “Innovated by Mongolia”, “Designed by Mongolia”-г бүтээгдэхүүндээ нэвтрүүлж байж бусдыг гүйцэнэ дээ. Үүнийг хэрэгжүүлэх зам нь Солонгосын Daedeok Valley, Японы Tsukuba, Хятадын Z-Park, Энэтхэгийн Банголор, ОХУ-ын Зеленоград, Глазгово зэрэг төвүүдийн тохирохыг авч нэгтгэсэн загвар байгуулах явдал болно.

Сүүлийн үед компьютер нь радио, телевизор шиг энгийн хэрэглээ болсон учраас тэр болгон компьютерийн тухай ярихаа больсон шиг санагддаг. Компьютер гэдгийг бичгийн машин, тоглоом, хөгжим байдлаар ашиглах явдал их байна. Үүнийг яаж ажлын машин болгох вэ, компьютерийн удирдлагаар үйлдвэрээ яаж автоматжуулах вэ гэх мэт олон асуудал байгаа бидний өмнө тавигдаж байна. Ялангуяа Монгол шиг хүн ам багатай, бүтээмж багатай улсад. Та энэ талаар юу гэж бодож байна вэ?
Компьютер өөрөө харьцангуй хямд, хүртээмжтэй болсон тул чухал сэдэв биш болсон байж болох юм. Гэвч энэ нь интернэт, бусад дэд бүтцийн хамт олон хэмжээст (дор хаяхад декартын орон зайн 3, хугацаа) огторгуйг агшааж цэг болгох, тэлж ч чадах, бүтээмжийг нэмэгдүүлэх чадвартай багажийн төлөөлөгч. Мэдээллийн технологи дэлхийг хавтгай буюу 2 хэмжээстэй болголоо гэж зарим нь ярьж байгаа ч цөөнгүй хүнд, ялангуяа надад, виртуаль орчинд ямар нэг хэмжээс харагдахгүй байна. Хугацааны хувьд суперкомпьютерийн тусламжтай загварчилж сая, миллиард жилийн өмнө болсныг тодруулж, бас ирээдүйд болох зарим үйл явдлыг, тухайлбал цаг уурын үзэгдлийн талаар, дуртай цагтаа боломжийн нарийвчлалтай мэддэг болж хэвшээд байна. Обьектын том, бага нь МТ-д үүрэггүй, жишээлбэл гэрлийн жилийн зай, хар нүх, онгоцны загвар, молекул, нанотехнологи зэрэг нийлмэл сэдвүүд бас юу ч үл өгүүлнэ. Интернэтийн бүрхэлт хангалттай бус, хэрэглэгчид зориулсан cloudcomputing-ийн үйлчилгээ өчүүхэн бага болохоор хэдий хүчин чадалтай ч компьютерийн ашиглалт хангалтгүй байгаа. Компьютерээсээ онлайн оношлогоо хийлгэж болдог, сургалтын програмтай харьцдаг, хэрэгтэй номынхоо агуулга харчихдаг байхын дээр төрийн үйлчилгээ болон бизнес: хөрөнгийн бирж, банкны үйлчилгээ, дуудлага худалдаа, орчуулга, TВ, гэрийн хяналт, хурал зэрэг онлайн байхын дээр, бид өөрийн үйлчилгээгээ мөн интернэт дээр байлгавал персональ компьютер хүрэлцэхээ болих байх. Хүн ам багатай манай улс интернэт эмч, багшийг эхний шатанд бий болгох хэрэгтэй. Үйлдвэрийн автоматжуулалтын хувьд контроллер, сенсор, гүйцэтгэх механизм, програмын хэрэгсэл, сервер, сигнал дамжуулах систем, жишээ, интернэт гээд идэвх гаргахаас бусад нь бүрэн байна.

Сүүлийн үеийн гар утсууд компьютерээс дутахгүй болсон гэхэд хилсдэхгүй. Нэгэн баримтат кино дээр Оросын геофизикчид хайгуулынхаа төхөөрөмжтэй HP маркийн pocket pc ашиглан хөдөө хээр хэмжилт хийж байгааг харсан.
Гар утас хүчин чадлын хувьд, овор хэмжээ бага байх үндсэн шаардлагаас шалтгаалж ширээний компьютерээс тодорхой зайнд хоцорч явдаг. Персональ компьютер өөрөө дээд ангиллын компьютерээсээ олон, хэдэн арав, зуу, мянга дахин бага чадалтай байдаг. Гэхдээ одоогийн ямар ч гар утас Монгол улсын 1970-аад оны хамгийн хүчтэй (үнэ нь 1,2 сая ам.доллар) компьютер Минск-32-оос санах ой, секундэд хийх үйлдлийн тооны хувьд илүү. Хэдэн жилийн дараа монголчуудын гарт байх багаж одоогийн дэлхийн хамгийн хүчтэй суперкомпьютерээс илүү болох нь тодорхой. Pocket PC нь хайгуулын судалгааны төхөөрөмж зэргээс судалгааны мэдээллийг хуулж авах боломжтой байлгүй яахав. Санах ой дутна гэж байхгүй, нэмэлт флэйш ч юмуу, USB HDD залгаад шийдчихнэ. Үүний зэрэгцээ геофизикчид ойрын интернэт бүхий цэгээс файлаа Иркутск, Новосибирскийн ч юм уу, суперкомпьютер рүү дамжуулсан байж ч болно. Харамсалтай нь манай геофизикчид чичиргээний судалгааны мэдээллийг талбайгаас Улаанбаатарт зөөж авчраад Австрали руу явуулж бодуулдаг.

Ийм маягаар компьютерийг энгийн хэрэглээнд ашиглах ямар жишээнүүд байж болох вэ?
Өөр жишээ юу? Судалгаанууд, тооллого байна. Pocket PC ашиглаж газар дээр нь зохих ангиллыг хийж, програмаар чанд шалгаж авсан мэдээлэл бодитой байх тул хамгийн сүүлд хэн Pocket PC-ийн мэдээллийг дамжуулнав, тэрнээс хойш удалгүй дүн гаргаад авчих боломжтой байдаг. Орон нутагт салбартай байгууллагууд, ялангуяа сумдад салбартай бол тэндээсээ өдрийн борлуулалтын орлогын мэдээллээ Blackberry, ядаж JAVA програмчлалтай гар утас зэрэгт шивж мессежээр төв рүү байгууллагын серверт холбосон өөр нэгэн гар утас руу ирүүлж, мэдээллийн сандаа татаж авах систем ашигалтад оруулбал хамгийн хямд зардлаар өөрийн сүлжээ байгуулж байгаа хэрэг болно.

Иймэрхүү жишээнүүд нь манай залуучууд, бизнесмэнүүдэд ихээхэн хэрэгтэй болов уу. Учир нь компьютерийг зөвхөн офисын хэрэглээнд ашиглахаас илүүтэй ахисан түвшинд ашиглах цаг нь болсон. Үүнд инженерүүд, эдийн засагчдын хамтын ажиллагаа хэрэгтэй болсон мэт?
Тийм. Улсын статистикийн мэдээ тайланд интернэт хэрэглэгчийн тоо (энэ тоо их сэжигтэй)-ноос цааш мэдээлэл байхгүй. Иймээс онлайн үйлчилгээний тоог нэмэх, чанарыг дээшлүүлэх явдлыг төрийн бодлогод оруулж, статистикийн байгууллагаар гүйцэтгэлийг нь гаргуулж байж энэ асуудал эрчимжинэ. Зарим компани борлуулалт явуулж байгаа, татварын тайлан интернэтэд шилжиж эхэлсэн зэргээр cloudcomputing-ийн нааштай хандлага байгаа ч, eBay, amazon шиг нийтэд чиглэсэн үйлчилгээ дутаж байна. Харин сонингийн эздийнхээ бодлогыг барьсан мэдээлэл интернэтэд нэлээд байгаа нь амьдрал, бизнест ямар нэмэр байхав. Гүнзгий, олон талын үйлчилгээтэй Cloudcomputing-г нэвтрүүлэх хооронд, Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг суурингуудаас нь эхлэн бүхэлд нь интернэтээр бүрхвэл “Азийн барын соёо, хумс” бидэнд ургана. Жи-Мобайл ХХК-ийн мэргэжилтэн Д.Цэцэгсайхан, О.Одмаа нартай хамтран хийсэн тооцоогоогоор CDMA2000 450 Мhz сигналаар 1 сая 560 мянган кв км талбайг бүрхэхэд 600-700 бааз станц, WCDMA/LTE 2100Mhz, эсвэл WiMAX 2400MHz-аар бүрхэхэд 2000 гаруй бааз станц хэрэгтэй байсан. Улсын хилийг бүрэн хамруулсан 100 орчим км өргөнтэй хилийн бүс гаргахад CDMA 450-ийн хувьд 80 орчим бааз станц шаардлагатай (Нямханд, Г.Оюунбаяр, 2009). Дээрх төслүүдийг хэрэгжүүлбэл компьютерээс ажилтнууд офист, хүүхэд хөгшид гэртээ байсан ч салахгүй болж болох юм. Замд яваа, хээр хөдөө ажиллагч, амрагчид мөн адил PDA, гар утас зэргээсээ салах аргагүй болно, учир нь виртуаль ертөнц өрсөлдөөнт зах зээлд үйл ажиллагаа явуулах орчин нь болсон байна.

Сүүлийн үед bluetooth, infrared, Wi-Fi гэх мэт радио долгионы лицензгүй зурвас компьютерт стандарт болжээ. Эдгээр технологийг ашиглаад зайнаас төхөөрөмжүүд удирдах, хяналтын систем хийх гэх мэт олон боломжууд байх шиг. Ядаж бэлэн схемүүд ашиглаад ийм төрлийн хэрэглээ бий болгох тал дээр инженерийн сургалтыг чиглүүлье гэвэл та юу гэж зөвлөх вэ?
Дээр дурдсан зурвасууд, ялангуяа WiFi нь ITU-ийн зарласнаар чөлөөтэй, гэхдээ Монгол улсын хувьд лицензтэй юм билээ. Тухайлбал WiFi 2.4 Ггц дээр лиценз авсан хэд хэдэн компани үйл ажиллагаа явуулж ойр орчмын аксесс поинтууд (AП)-ын эзэдтэй байнга зөрчилддөг. АП-д лиценз авдаг практик байхгүй, ХХЗХ ч хөөцөлддөггүй тул эзэд нь буруугүй. Амьд жишээ нь Вайрлеском ХХК-ийн WiMax буюу 802.16a-д суурилсан үйлчилгээ. Тэд 2.4 Ггц дээр төлбөрийг нь төлж албан ёсны лиценз авсан атлаа бааз станцад нь ойр байрлах АП-оос шалтгаалж үйлчилгээ нь доголддог. Нөгөө байгууллагуудын аксесс поинтууд бас л муу ажиллана. Bluetooth, infrared зэрэг нь picocell буюу жижиг үүрийн, бага радиусын ангиллынх тул бусадтай интерференсэд орох гэх юмгүй. WiFi-ийн энэ онд батлагдах 802.11n стандартын төхөөрөмжүүд хэдэн зуун метр хүртэл радиустай талбайд гигабит/с хүртэл хурдаар мэдээлэл солилцох боломж олгох тул зайнаас төхөөрөмж удирдах зэрэг нь ямар ч асуудалгүй болох төдийгүй, одоогоор хамгийн их зурвас шаарддагт тооцогддог онлайн видео хяналт боломжтой болно. Ойрын жилүүдэд бүх сумын төвд шилэн кабель, үгүй гэхэд ядаж радио релей хүрэх тул тэдгээрийн төгсгөлд WiFi 802.11n-ийн бааз станцууд тавьбал сум, суурин газрын хэрэглэгчдийг үйлчилж чадна. Тэгэхлээр 802.11n-ийг ашигласан систем байгуулах, байгууллагад шаардлагатай Software as a Service (SaaS) бий болгох аргад суралцахыг зөвлөх байна.

Үүрэн холбооны технологи болох SMS, GPRS, CDMA, 3G технологиудыг ч гэсэн ашиглаад төрөл бүрийн автоматжуулалт, мониторингийн системүүд хийж болохоор харагдаж байна. Мэдээж бүхэл бүтэн системээр нь худалдаж авбал өндөр өртөгтэй. Тиймээс модуль, схемүүдийг гаднаас авчраад өөрсдийн хэрэгцээнд тохирсон байдлаар ашиглах боломж бүрэн байгаа юм шиг харагдаад байгаа юм?
CDMA болон WCDMA гэж ярилтгүй SMS, GPRS-ийг ашиглаж хотын захын хаусын мониторинг, бусад үйлчилгээний шийдэл гаргаж үйлчилгээ явуулдаг байгууллагууд байгаа шүү дээ. Ядаж нийслэл хот, цаашилбал Монгол улсыг хамарсан автоматжуулалт, мониторингийн систем бий болгох гэвэл нэгэнт бий болсон Мобиком, Скайтел, Жи-Мобайл, МЦХ, Юнител, Вайрлеском, Улуснет, МХС зэргийн сүлжээнд буй нөөцийг ашиглах нь хямд тусна. Гэр хорооллын эрчим хүчний тоолуурын хайрцганд үүрэн холбооны модем тавиад заалтыг нь хянах төдийгүй шаардлагатай бол эрчим хүчийг нь тасалж залгадаг, тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн хянах г.м. системүүд хийгдсээр байна. WCDMA бол илүү өргөн зурвастай, утасгүй, IP-д суурилсан үйлчилгээ үзүүлэх чадвартай тул боломж бүр ихтэй.

Интернэтийн талаар та юу гэж боддог вэ? Монголд интернэт хөгжиж байна гээд байгаа боловч шүүмжлэлтэй хандах юм бол өнгөц байдлаар хөгжөөд байна уу гэж бодогддог. Гэтэл гадаад улс орнууд техник хангамж, сервер, сүлжээний дэд бүтэц, програм хангамж гээд цогцоор нь шийддэг, глобал гэхээсээ илүүтэй локал сүлжээнүүдийг үр дүнтэй ашиглах боломжтой байдаг тал ажиглагддаг. Гэтэл Монголд байдал арай өөр. Хэтэрхий нээлттэй мөртөө замбараагүй, үр ашиг муутай систем харагдаад байдаг. Та инженер хүний хувьд энэ талаар ямар байр суурьтай байна вэ?
Интернэтийн гадаад урсгал гигабит/с-ээр хэмжигдэж буй нь сайн тал. Гэхдээ энэ нь зөвхөн нийслэлийн төвийн хэрэглэгчдэд хүртээмжтэй байна. Орон нутаг төдийгүй нийслэлийн захын тухайд хангалтгүй. Аймгийн төвүүд рүү 2мб/с урсгал өгөөд хэдэн жил боллоо. Сумын тухай ярих юм байхгүй. Жи-Мобайлын сүлжээ хүрсэн сумдад харин 1х/EVDO технологиор интернэт залгуулж байна. Баруун-Урт-Өлгийн чиглэлд 40 гаруй суурин газрыг 1гб/с-ийн ноён нуруу сүлжээгээр холбох ажил их удаж байж эхэллээ. Интернэтийн тарифын хувьд холын аймгуудын оршин суугчид трансмишний зардлаа өөрсдөө төлдөг систем үйлчилж байна. Үүнийг төрийн бодлогоор болиулбал хөдөөнөөс хот чиглэсэн нүүдэл багасах, орон нутагт соёл, боловсрол, технологи хүргэх нэг нөхцөл болно. Тэд хол төрснөөсөө болж торгуулж байх ёсгүй. Монгол улс иргэдээ интернэтийн хувьд тодорхой хэмжээнд (жишээ нь 2009 онд аймагт 1гб/с, сумдад 100мб/с, 2011 онд аймагт 10гб/с, сумдад 1гб/с хүргэх бололцоотой) тэгш нөхцөлд байлгах үүрэгтэй, үүнийгээ чадна гэж найдаж байна. Хотод айл руу 1гб/с орох гэж байгаа мэдээ бий. Бензин, бараа таваар хөдөөд тээврийн зардал шингэсэн үнэтэй байг, зөвхөн интернэт онцгой нөлөөтэй үйлчилгээ тул бодлоготой хандаж хэрэгтэй. Боловсрол, эрүүл мэнд, бизнес, төрийн үйлчилгээ интернэт (тэнд амрах, авилга авахыг үл мэдэх суперкомпьютерүүдэд суурилсан програмууд байна) рүү шилжих тул хэрэглээ, бизнесийг урамшуулах тарифыг ядаж түр хугацаагаар нэвтрүүлснээр орон нутгийн иргэд хөгжин, бизнес эрчимжиж хөдөөний иргэд тэндээ атлаа “хөдөөнийхөн” огт биш, “хотын” төдийхнөөр үл хязгаарлагдан “Paris”, “NY”, “Wallstreet”-ийнхэн атаархам болох магадлал бий.

Компьютерийн ухааны чиглэлээр сурч байгаа залуучуудад юу гэж зөвлөх вэ? Баахан мэргэжилтэй мэт боловч ажилгүй хүмүүс гарах гээд байдаг...
Энэ ухаанаа ашиглаад байгууллага, зах зээлд нэн хэрэгтэй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг олж тодруулах, нэвтрүүлэх хэрэгтэйг нотлох, оптималь шийдэл гаргах, шуурхай хэрэгжүүлэх, ашиглалтад чанд хяналт тавих, зах зээлийн саналыг тусгаж сайжруулах циклийг эзэмшсэн ажил олох төдийгүй, бизнес эрхлэхэд үүрэгтэй байх болов уу.


Танд бодож явдаг үүнийг л хийчих юм сан гэсэн санаа, төсөл байвал манай уншигчдад хэлэх боломжтой.
Том зүйл алга, гэхдээ баялаг үйлчилгээтэй үүлэн бодолт (cloudcomputing: middleware, oлон улсын GRID-д холбогдсон суперкомпьютерүүд), монгол нутгийг 100 хувь бүрхсэн өгөгдлийн сүлжээ (CDMA, WCDMA, WiMAX, Монголын хиймэл дагуул), Монголын цахиурын хөндий санаанд орлоо. Ойрын жилүүдэд хэрэгжчих байгаа? Ярилцлагад урьсанд баярлалаа. Танай хамт олонд сайн сайхныг хүсье.

Бидний урилгыг хүлээн авч сонирхолтой ярилцлага өгсөн танд их баярлалаа. Таны ажилд амжилт хүсье.

С.Саранцацралт: Компьютерийн өнгөний боломж маш өндөр ч уран бүтээлийг амьдаар нь гаргаж, илэрхийлж чадахгүй

Ярилцсан С.Уянга
МИНИЙ КОМПЬЮТЕР сэтгvvл, 2007 онь № 03 (83)

Өнөөдөр улс орныхоо нэрийг дэлхий дахинаа гаргаж яваа хүмүүсийн нэг бол Монгол Улсын Төрийн соёрхолт, зураач С.Саранцацралт гэдэгтэй та санал нийлэх буй заа. Иймээс бид энэ удаагийн Ярилцах цаг булангийнхаа зочноор зураач С.Саранцацралтыг урьж оролцууллаа.

Юуны өмнө бидний урилгыг хүлээн авсан Танд баярлалаа. Тантай уулзаж ярилцахын өмнө интернэтээс вэб сайтыг тань хайлаа л даа. Гол төлөв бүтээл, үзэсгэлэнтэй холбоотой мэдээ, мэдээллүүд байсан. Харин вэб сайт тань байсангүй?
Тийм ээ. Вэб сайтаа шинэчлэх санаатай байгаа. Одоогоор тавигдаагүй байгаа л даа.

http://www.feltnationart.com/ сайт дээр таны 10 гаруй бүтээлийг борлуулж байсан. Ингэхэд бүтээлүүд тань интернэтээр хэр зэрэг борлогддаг вэ?
Тийм үү? (гайхав). Би ер нь интернэтээр бүтээлээ борлуулдаггүй. Энэ вэб сайтыг мэдэхгүй юм байна. Ер нь биднээс зөвшөөрөл аваад хамтран ажиллаж болно шүү дээ. Энэ талаар тодруулаад өгвөл сайн байна, тэдэнд зөвшөөрөлгүй бүтээл борлуулж байгааг нь мэдэгдэх хэрэгтэй болов уу?
(Тодруулга С.У: Аялал жуулчлалын FeltNation компанийн http://www.feltnationart.com/ сайт дээрх онлайн дэлгүүрт түүний 12 бүтээл тавигдсан байлаа. Бүтээл тус бүрийн үнэ нь 1000-3000 ам.доллар.)

Интернэт гэснээс уран зураг, уран баримлын хувьд онлайн галерейд тавих нь тухайн бүтээлийн халдашгүй байдал, өнгө, хэмжээс зэрэг онцлогийг нь илэрхийлж чаддаггүй гэж мэргэжилтүүд үздэг?
Уран зураг, уран баримал бол давтагдашгүй, уран бүтээлчийн санаа бодол, сэтгэмж, өнгийн өвөрмөц зохицлыг шингээсэн байдаг. Хэдийгээр компьютерийн өнгөний боломж маш өндөр ч уран бүтээлийг амьдаар нь гаргаж, илэрхийлж чадахгүй гэж би боддог.

Уран бүтээлийг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлээр нийтлэх, түгээх, жишээлбэл, вэб сайтанд байршуулах, телевизийн нэвтрүүлэг, мэдээний ард дэвсгэр болгон оруулах зэрэг асуудал түгээмэл байдаг. Энэ хууль зөрчсөн үйлдэл үү?
Тийм ээ. Уг нь энэ бүхнийг харилцан тохиролцсоны дагуу хэн хэнийхээ эрх ашгийг хөндөхгүйгээр зохицуулж болно шүү дээ. Интернэтээр бүтээлийг зөвшөөрөлгүй борлуулах, төрөл бүрийн байдлаар бүтээлийг бүтнээр нь болон хэсэгчлэн ашиглах нь хууль зөрчсөн үйлдэл. Зарим нэг кафед миний хуулбар зураг байгаа харагддаг. Үүнд би нэг их эмзэглэдэггүй, яах вэ оюутнуудын л хийж байгаа ажил. Гол нь юм сурч авах л хэрэгтэй.

Оюутнууд гэснээс та багшилдаг уу?
Багшилдаггүй. Нэг удаа зургаан сар багшлаад больсон. Уран бүтээл хийх цаг багасаад.

Уран бүтээлчид өөрийн гэсэн школыг бий болгохыг хүсдэг. Таны хувьд?
Би тэгж боддоггүй. Надад шавь орох хүсэлтэй хүмүүс байдаг. Миний хувьд хүүхдүүдэд харандаа үзүүрлэхийг эхнээс нь заамааргүй санагддаг. Дүрслэх урлагийн сургуулиа дүүргээд зургаа зураад сурчихсан, харандаатайгаа харьцаж чаддаг болоод ирвэл өөр хэрэг. Ер нь уран бүтээлч болно гэдэг зураг зурж сурахаас өөр асуудал. Манай ангийг 60 гаруй хүүхэд төгсөж байсан ч ердөө 2-3 нь л уран бүтээлч болсон. Ер нь уран бүтээлч болох чин хүсэлтэй, бие сэтгэлээ бүрэн зориулах ганц хоёр гарын шавьтай болно гэж боддог. Гэрийн шавь сургалт гэж байдаг шүү дээ. Яг л тийм зарчмаар, хамт амьдарч, хамт идэж ууж, бийрийг маань угаалцаж, шавар шавхайтай зууралдаж байгаад л уран бүтээлч болно гэсэн үг.

Хамт амьдрах гэснээс таны охид телевизийн нэгэн нэвтрүүлгээр “Аав, ээж бид дөрөв найзууд шиг л байдаг” гэж байсан нь надад их таалагдсан. Охид тань телевизийн хөгжмийн нэвтрүүлгээр манай хүүхэд залууст нэлээд танил болж байгаа. Мишээл, Мөнгөлдэй хоёрын өгсөн ярилцлагуудаас нь үзэхэд өөрийн гэсэн үзэл бодол, байр суурь нь маш сайн төлөвшсөн санагдсан. Эргэн тойронд маань мэдээллийн урсгал чөлөөтэй явагдаж, амьдралын хэв маяг хурдацтай өөрчлөгдөж буй өнөө үед хүүхдийг өөртөө итгэлтэй болгон хүмүүжүүлэхэд, тэдэнтэй ойлголцоход юуг анхаарах нь хамгийн чухал вэ? Нийгэм маань өөрчлөгдөж байна, хөгшчүүл “одооны хүүхдүүд” гээд л урсгаад эхэлдэг шүү дээ.
Би өөрөө их чөлөөтэй орчинд өссөн. Эцэг эх маань “үгэнд орсонгүй, хичээлээ хийсэнгүй, зураг зурлаа” гэж хэзээ ч хэлдэггүй байсан санагдана. Би дуртай үедээ хичээлээ хийж, дуртай үедээ зургаа зурдаг байсан. Өөрөө ингэж өссөн болохоор охиддоо хатуу шаардлага тавьж, шүүмжилдэггүй, бас загнадаггүй. Хамгийн гол нь өөрийн биеэр үлгэр дуурайл үзүүлэхийг боддог. Ямар ч юм практик дээр хүнд илүү буудаг, нөлөөлдөг. Түүнээс биш үглэж, дуулах нь сонин биш.

Тантай яриад сууж байхад яагаад ч юм та ер нь уургүй, их тайван хүн шиг санагдлаа. Та ер нь уурладаггүй байх?
Уурладаггүй (инээв). Ер нь уургүй талдаа.

Таныг стандарт юманд дургүй гэж сонссон. Магадгүй үүний нэг илэрхийлэл бол таны имиж, хувцаслалт, үс засалт. Яг одоо таны зүүсэн бөгж, цаг чинь нүдэнд шууд тусч байна л даа. Таны цэнхэр үс, холбоотой ээмгэн зүүлт тухайн үед хүмүүст маш содон, өвөрмөц туссан байх. Гэтэл бидний эргэн тойрон, амьдрал маань тэр чигтээ стандарт юм шиг...
Энэ бол манай боловсролын асуудалтай шууд холбоотой, түүний сөрөг үр дагавар. Боловсролын тогтолцоо маань нэг л биш гэсэн үг. Хүүхдийг багаас нь урлагийн гоо сайхны мэдрэмжтэй болгон хүмүүжүүлэх, хөгжүүлэх талаар анхаарсан бол өнөөдөр намайг, эсвэл чамайг хараад дуурайх биш, өөрийгөө мэдэрдэг, өөрийнхөө имижийг гаргадаг, өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, ядаж л өөрийнхөө гадаад байдлыг аваад явчихдаг, өөрийнхөө үсийг ямар өнгөөр будахаа мэддэг хүмүүс гарах байсан. Нэгэнт л ийм зүйл байгаагүй тул бусдыг дуурайдаг хүмүүс гарч байгаа юм. Гэхдээ энэ бүхэн тодорхой хугацааны дараа эцэс болно гэж боддог. Өнөөдөр эцэг эхчүүд англи хэлний дамжаа, бүжгийн дугуйлан, төгөлдөр хуурын дамжаа гээд л бүх юманд хүүхдээ сургаж, ‘супермен’ болгохыг боддог. Гэтэл тэр бяцхан амьтан чинь яаж тийм олон юманд өөрийгөө зориулж чадах юм бэ? Миний хувьд хүүхдийг багаас нь өөрийгөө дотроосоо таньдаг болгож хөгжүүлэх хэрэгтэй гэж боддог. Түүнээс биш хүүхдийг эд материалаар бөмбөгдөх хэрэггүй.

Тэгэхээр багаасаа урлагийн мэдрэмжтэй, хийсэн, бүтээсэн зүйл нь стандарт бус байна гэсэн үг үү?
Тийм ээ. Барилга барьсан ч стандарт, нэг загварт баригдахгүй гэсэн үг.

Таны төрийн соёрхол авч байх үедээ хэлсэн үг тань надад маш их таалагдсан. Бас л стандарт бус, этгээд гэх үү дээ. Хүн бүр л шагнал авахдаа, тэр ч бүү хэл дотроо “би авах ёстой” гэсэн бодолтой, хийсэн бүтээсэндээ итгэл төгс хэрнээ л “энэ бол хамт олны минь хөдөлмөр, цаашид их юм хийнэ гэж надад ийм шагнал өглөө, итгэл найдвар хүлээлгэж байна” гэх мэтээр нэг тийм хэвшмэл, хиймэл гэмээр үг хэлдэг. Миний бодлоор шагналыг юм хий гэж өгдөггүй, хийснийг нь үнэлж л өгдөг, өгөх ч ёстой байх. Харин та “Төрийн соёрхлыг цэнхэр толгойтой хүнд өгдөг юм байна” гэж хэлсэн.
Харин тийм ээ (инээв). Хүмүүс хамт олны минь итгэл, шагнал, аав ээждээ баярлалаа гэж хэлдэг. Надад бол тийм үг орж ирээгүй (инээв). Тэгээд л санаанд орсноо л шууд хэлж орхисон.

Сэтгүүл маань мэдээллийн технологийн сэтгүүл. Иймээс энэ талын болон уламжлал болсон хэдэн асуултыг асуухаас өөр аргагүй нь. Компьютер, интернэтийг хэр зэрэг ашигладаг вэ?
Хэрэгцээндээ тохируулаад л ашигладаг. Захиа солилцох, ганц нэг танил уран бүтээлчдийнхээ бүтээл, үзэсгэлэнг үзэх зэргээр л ашиглана даа. Компьютер, интернэтийг байнга ашиглаад байх зав ч байдаггүй, шаардлага ч алга. Мөнгөлдэй маань энэ талын асуудлыг хариуцдаг.

Манайд компьютер график хөгжих эхлэл тавигдаж байна. Жишээ нь, Чингис хаан комикс, Хас комикс гэх мэт. Энэ чиглэлээр ажиллах ямар нэгэн төлөвлөгөө бий юу?
Орчин үеийн шинэ төрөл, маш их мэдрэмж, хөдөлмөр шаардсан ажил. Миний хувьд энэ чиглэлээр ажиллах бодолгүй. Харин Мөнгөлдэй маань энэ чиглэлээр явсан бол их сайн зураач болох байсан байх. Бага байхдаа комикс их зурдаг байсан.

Бас л компьютер графикийн талаар асууя. Энэ төрлийн бүтээлийг реклам зар сурталчилгаанд ихээр ашигладаг болжээ. Гэхдээ энэ нь урлагийн хүний нүдээр харахад ямар байдаг бол? Таныг шүүмжил гэвэл та юу гэж шүүмжлэх вэ?
Компьютер график нь маш их хөдөлмөр зарж хийгддэг ч хүн агшин зуурт хараад л өнгөрдөг онцлогтой. Товчоор бол хүмүүс урлагийн гоо сайхан талаас нь харж амждаггүй, зүгээр л хараад өнгөрчихдөг. Манайхан энэ онцлогийг маш сайн мэддэг болсон төдийгүй их хялбархан хийчихдэг болсон. Тэгэхээр энд урлагийн мэдрэмжийн талаар ярих нь хэцүү юм. Ялангуяа рекламуудад урлагийн гоо сайхан, мэдрэмж байдаггүй. Зүгээр л хооронд нь эвлүүлээд тавьчихсан санагддаг. Гэтэл реклам гэдэг бол өөрөө урлаг юм. Урлагийнх нь чиглэлээр хөгжүүлбэл зүйтэй болов уу.

Гадаадад урлагийн бүтээл прагматик тал руугаа их хөгжсөн, өдөр тутмын амьдралд ихээр нэвтэрсэн харагддаг. Наад зах нь компьютерийн гадаад төрхийг төрөл бүрийн имиж төрхтэй болгох гэх мэт. Хуучин компьютер, эд ангиудаар баримал хийх, арт хэлбэртэй болгох гээд л. Компьютер технологийг байгаа чигээр нь урлагийн бүтээл болговол их л сонирхолтой болов уу. Арт хэлбэрийн флэйш диск, сонгодог загвартай, этгээд төрхтэй процессор их байдаг. Хэдэн жилийн өмнө Та “Баадантай юм” нэртэй үзэсгэлэн гаргаж байсан. Нэрнээсээ ч, үзэсгэлэнгийн өнгө төрхөөсөө ч нэг л тийм сонин содон хийгээд шинэ өнгө төрх мэдрэгдэж, үнэртэж байсан. Бид чинь баадан гэж бараг ярьдаггүй шүү дээ. Магадгүй дээр миний өгүүлсэн чиглэлээр бүтээлийн үзэсгэлэн гаргавал бас л содон байх болов уу? Компьютерийн дэлгэцийг толь болгоод л... Энэ талаарх таны бодол?
Надад тиймэрхүү санаа бий. Уран бүтээлч бидний хувьд санхүүгийн бэрхшээлээс үүдэн хүссэн үзэсгэлэн бүрээ гаргаж чаддаггүй. Дан телевизороор бүтээл хийе гэж бодоод л яваа. Манай урлангийн телевизор гэхэд л маш олон өнгөөр будсан, баахан юм наасан этгээд эд бий.

Өнгө гэснээс өнгөтэй холбоотой гурван ч асуултыг асуулгүй өнгөрч боломгүй санагдлаа. Өнгийн талаарх та бидний мэдрэмж орон зай, цаг хугацаанаас хамааран өөр өөр байдаг. Өнгө маань өөрөө маш сонин, нууцлаг гэж би боддог. Бид хүнийг өнгөөр дүрсэлж ярьдаг. Жишээ нь зарим хүний хувьд ярьж байгаа зүйл нь хүнд, хийж буй үйлдэл нь нэг л биш, хүн хараад л ядардаг, товчоор бол хар өнгөөр илэрхийлмээр байдаг бол зарим нь нэг тийм өөдрөг, гэгээлэг байдаг. Тэгэхээр хүн бүрийг өнгө гэж үзвэл та өөрийгөө ямар өнгөөр тодорхойлох вэ?
Миний хувьд чиний саяны хэлдгээр хүн хараад л ядраад байхаар тийм өнгийг цагаан, харин эрч хүчтэй бөгөөд гэгээлэг өнгийг хар гэж хэлмээр байна. Иймээс би өөрийгөө хар өнгө гэж боддог.

Яагаад?
Миний хувьд хар өнгийг маш найрсаг, ардчилсан, эрч хүчтэй өнгө гэж үздэг. Хар өнгө бүх өнгөнд дэвсгэр болж чаддаг. Жишээ нь хар өмдөн дээр цагаан цамц, эсвэл ягаан өмдөн дээр хар цамц өмсвөл хар өнгө маань нөгөө өнгөө шууд өргөж ирдэг. Гэтэл бусад өнгөний хувьд тийм биш, ягаан өмдөн дээр шар цамц өмсвөл нэг л нэлийсэн юм харагддаг шүү дээ. Гэтэл хар өнгө бол “чи шүү” гэж гаргаж өгдөг. Хар өнгө маань бүх өнгөтэй зохицдог хэрнээ өөрөө огт дарагддаггүй. Жишээ нь цагаан будган дээр жижигхэн хар толбо дусаахад л саарал өнгөтэй болдог, тэгвэл хар будган дээр хичнээн ч цагаан будаг нэмсэн ч хараараа л байдаг, мөд цайрдаггүй. Хар өнгө бол маш хүчирхэг, хүчтэй өнгө. Би өөрөө ч хар өнгийн хувцас өмсөх дуртай.

Тэгэхээр өнөөдөр Монголд амьдрал бараан байна, хар өнгөтэй байна гэж ярьж болохгүй байх нь. Өнөөгийн Монголын өнгийг аль нэг өнгөөр тодорхойлъё гэвэл?
Би өнөөдрийн амьдралыг бараан байна гэж боддоггүй. Мэдээж шилжилтийн үеийг бэрхшээлгүйгээр давна гэж байхгүй. Бид нэг тийм шилжилтийн зурвас дээр байгаа гэж боддог. Энэ хэсэгхэн үеийг давах, тэвчих, зөв голдрилд орох нь чухал. Өвөл болж цас ороод л, хавар болж модод ногоороод л.. Би өнөөгийн амьдралыг нэг тийм даарсан, өвөл байна гэж дүрсэлмээргүй байна, хавар болж байна шүү дээ, найдвар байна. Бид дэлхийн эрчим хүчний төвд байдаг тул бидний амьдрал дандаа ийм байхгүй. Хүн бүр л болохоо байлаа гэдэг, буруугаар боддог, ярьдаг. “Сайн явах санааных, сайхан төрөх заяаных” гэдэг үг байдаг шүү дээ. Сайн юм бодож байж л эрчим хүчээ зөв болгож, зөв явна. “Амны билгээс ашдын билэг” гэдэг үг ч байдаг. Иймээс хэсэгхэн үеэс болж Монголын өнөөгийн амьдралыг бараан өнгөтэй гэж хэлж болохгүй.

Тэгвэл тэр шилжилтийн зурвас маань ямар өнгөтэй вэ?
Тэр зурвас бол маш олон өнгөтэй, үүнийг нэг өнгөөр төлөөлүүлэх нь маш өрөөсгөл. Тал талаас нь харахад маш олон өнгөтэй. Эдгээр өнгийг олж харах нь чухал, хардаг, харж чаддаг байх хэрэгтэй.

Өнгөтэй холбоотой бас нэгэн асуулт асууя. Бидний хүрээлэн буй орчны зарим зүйлс шууд өнгөөр илэрхийлэгддэг, нэг тийм мэдрэмж буудаг гэх үү дээ. Жишээ нь өвөл гэхээр цагаан, тэнгэр, далай, усыг хөх цэнхэр өнгөөр, нарыг шараар, байгалийг ногоон өнгөөр гэх мэт. Тэгвэл компьютер, мэдээллийн технологийг ямар өнгөөр харж болох вэ? Таны нүдээр харвал...
Бас л олон өнгөөр харна. Ер нь ямар ч юм их олон өнгөтэй байдаг. Олон талаас нь харах хэрэгтэй.

Яг энэ асуултыг би өөр хүмүүсээс асууж байсан юм. Нэг хүний хариулт одоо болтол санаанаас гардаггүй. Компьютерийг өнгөөр илэрхийл гэвэл гадаад байдлаараа хүмүүст шууд буудаг өнгө нь саарал. Мөн чанарыг нь авч үзвэл хязгааргүй гэж хэлж билээ.
Тийм ээ. Надад их л олон өнгө харагдаж байна. Компьютер, интернэтээс бид төрөл бүрийн мэдээлэл авдаг, иймээс ганцхан саарал өнгөөр илэрхийлж болохгүй, илэрхийлэгдэхгүй зүйл. Гадаад өнгө, будсан будгаар нь харж болохгүй.

Компьютер, техник хэрэгсэл, гар утас бүгд л нэг тийм хэвшмэл загварт баригдсан. Хэрвээ танд компьютерээ бусдаас этгээд, содон болгох хүсэлт тавибал та юу гэж зөвлөх вэ?
Компьютерийн гадаад үзэмжийн хувьд наад зах нь будаад өөрчилж болно. Яг л урлангийн маань телевизор шиг. Очиж үзээрэй. Чамайг хүсвэл компьютерийг чинь уйтгартай, саарал өнгөнөөс нь салгаад өгч болно.

Интернэтийн боломж улам ихэсч, бодит хэрэглээ бий болж байна. Интернэтэд өөрийн бие даасан байнгын үзэсгэлэн, нэрийн дэлгүүр ажиллуулах төлөвлөгөө бий юу?
Үзэсгэлэнгийн хувьд байж болно. Харин дэлгүүрийн хувьд одоогоор бодож төлөвлөсөн зүйл байхгүй.

Миний бодлоор уран бүтээлийг борлуулна гэдэг нь нэг бүтээлийг хэд дахин хуулбарлана гэсэн үг. Ийм бүтээлд түүнийг туурвих агшинд уран бүтээлчид төрж байсан санаа, мэдрэмж байхгүй болох байх. Уран бүтээлийн давтагдашгүй шинж гэх үү дээ?
Тийм ээ. Санал нэг байна.

Гэтэл асуудлыг нөгөө талаас нь харвал тухайн уран бүтээлчийн зургийг авах хүсэлтэй хүмүүст боломж олгох хэрэгтэй ч юм шиг. Цорын ганц бүтээлийг хэн нэгэн нь худалдан авна, эсвэл үзэсгэлэнд тавигдана. Гэтэл түүнийг харж нүд сэтгэлээ баясгах, худалдан авахыг хүсч байгаа хүн олон байгаа...
Ер нь тийм л дээ. Би 2000 орчим зураг зурсан. Тэдгээрээс гарын арван хуруунд багтах тооны зураг л монголчуудад, бусад нь гадагш гарчихаж. Өнөөдөр бид мөнгө хэрэгтэй болоод л уран бүтээлч хүний хувьд бүтээлээ гадныханд зарж байна. Монголчууд маань үүнийг сөхөөрөх завгүй яваа. Хожим бид Монголын орчин үеийн урлаг, түүний төлөөлөл гэж ярих үед гаднаас өөрсдийнхөө бүтээлийг худалдаж авах асуудал гарах вий гэж боддог. Уран бүтээлчид өөрсдийнхөө бүтээлийг эргээд худалдаж авах тохиолдол урлагт их байдаг юм билээ.Би ер нь бүтээлүүдээ Монголдоо үлдээхсэн, үлдээх хэрэгтэй гэж их боддог. Монголчууддаа бүтээлүүдээ маш хямд, гадныханд тэндхийн ханшаар нь л өгдөг.

Гадныханд бүтээлээ өгчихөөд харамсах сэтгэл төрдөг үү?
Харамсаад байдаггүй, урлаг ойлгодог, мэдэрдэг хүнд өгсөндөө баярладаг.

Та бүтээлийнхээ цуглуулга, тэмдэглэлийг яаж авч үлддэг вэ? Зурагжуулах, дүрсжүүлэх гэх мэтээр.
Сүүлийн 4-5 жилд л авч үлдэж байгаа даа. Ная, ерээд оны үед авч үлдсэн юм байхгүй. Тэр үед өнөөгийнх шиг дижитал аппарат, компьютер гээд л боломж ч байсангүй. Дээр нь залуу байлаа, омголон ч явж. Үүнийг би хэдийг л бол хэдийг дор нь хийж чадна гэж боддог байлаа. Тэгээд л зарахыг нь зараад, хүнд бэлэглэхийг нь бэлэглэдэг байж дээ.

Зарим бүтээлийнхээ ядаж л зургийг нь ч авч үлдээгүй гэхээр харамсалтай л юм даа.
Тийм ээ. Найзууд, мэргэжил нэгт нөхөд маань чиний тийм зураг тэнд байна лээ, таны ийм зураг манайд байна гээд л гадныхнаас и-мэйл ирдэг. Үнэндээ хэн, ямар зургийг маань аваад, хаана байрлуулсныг нь мэддэггүй.

Та дэлхийн олон оронд бие даасан болон хамтарсан үзэсгэлэнгээ гаргасан хүн. Гадаад орнуудаар явж байхад тань “энэ яагаад Монголд байдаггүй юм бол?” гэсэн бодол төрүүлэх мэдээллийн технологийн дэвшил мэдрэгдэж байв уу?
Анхандаа үүнийг нэвтрүүлчих юмсан, “манайх ингэчихээсэй”, ийм болчихвол зүгээр юм гээд л байнга боддог байлаа. Одоо бол тэгж нэг их бодохоо больсон.

Та байнга л шинийг сэдэж, эрэлхийлж явдаг хэрнээ бас нэг тийм нууцлаг хүн шиг санагддаг. Миний мэдэхийн “Сентиз арт” анатоми шоу гэсэн урлагийн нэгэн шинэ төрлийг монголчууддаа таниулсан. Энэ шоуг хүмүүс хэр хүлээж авав?
Хүмүүс маш шоктой хүлээж авсан. Энэ бол орчин үеийн урлагийн нэг төрөл. Бид дэлхий даяарчлагдаж байна гэж их ярьдаг. Энэ даяаршилтай уялдан урлаг маань өөрөө улам даяарчлагдах болсон. Зураач хүн гэхэд л зөвхөн зургаа зураад байх нь учир дутагдалтай болж байгаа юм. Надад байгаа энэ их ертөнцийг зөвхөн зургаар илэрхийлэх, нээхэд хангалтгүй, боломжгүй санагдаж байна л даа. Хөдөлгөөн оруулж, дүрсжүүлмээр, бас дуу хуур оруулмаар байдаг. Ер нь хүний сэтгэлд төрөл бүрийн хязгааргүй санаа, мэдрэмж төрдөг. Иймээс энэ бүхнийг илэрхийлэхэд би ганцаараа бус, бусад уран бүтээлчдийн хамтын ажиллагаа чухал. Миний бодож буй хөдөлгөөнийг бүжигчин гаргах, санааг маань наад зах нь тайз засал, гэрэл чимэглэлээр илэрхийлнэ гэсэн үг. Ингэхээр урлагийн 10 гаруй төрлийг багтаах шаардлагатай болж байгаа юм. Бүх урлагийг хольж, нэгтгэнэ гэсэн үг. Нүдээрээ хараад, чихээрээ сонсоод, сэтгэлээрээ мэдрээд л, 5 мэдрэмжээ зэрэг ажиллуулах боломжийг олгосон. Зарим хүмүүс “бөөндөж” байна гэсэн. Үнэхээр нэг талаас нь харвал “бөөндөж” байгаа л даа. Жишээ нь ноён хутагт Данзанравжаагийн “Үлэмжийн чанар” дуу гэхэд л нэгэн зэрэг, нэгэн агшинд урлагийн 3-4 төрлөөр илэрхийлэгдсэн нь үзэгчдэд маш өвөрмөц сэтгэгдэл, олон талын оюун санааны мэдрэмжийг төрүүлсэн. Бүсгүй хүнийг таван мэдрэмжээрээ мэдэрсэн тэр мэдрэхүйг гаргахын тулд энэ дууг дандаа эмэгтэй хүн дуулдаг. Тэгэхээр энэ дууг эрэгтэй хүн дуулбал илүү онцлог, хүмүүсийн хүлээн авах нь огт өөр. Иймээс энэ дууг гавьяат жүжигчин Сосорбарамаар дуулуулсан. Үнэхээр гайхалтай сайхан дуулсан. Ард нь уран нугараачдаар эмэгтэй хүний бие, хөдөлгөөнийг гаргаж, хийлийн эгшиг оруулсан.

Сентиз арт шоугаараа урлагийн шинэ төрлийг монголчууддаа таниулахыг зорив уу, эсвэл өөрийнхөө бодол санаа, мэдрэмж, дотоод ертөнцийг нээхийг зорив уу? Шоуны тань гол зорилго юу вэ?
Монголчууддаа урлагийн ийм шинэ төрөл байдаг гэдгийг таниулах нь шоуны маань гол зорилго байсан. Манайхан үүнийг мэддэггүй, энэ талаар ярихаар хүмүүс хүлээж авдаггүй байсан л даа. Гадныханд бол шинэ зүйл биш. Ихэвчлэн багийн зохион байгуулалтаар синтез дээр урлагийг бүтээдэг. Манайхны хувьд багаараа ажиллах чадвар харьцангуй муу. Иймээс багаараа ажиллах арга, туршлага хуримтлуулах, шинэ урлагийн төрлийг монголчууддаа бага ч гэсэн бодитоор үзүүлэх, синтезээр дамжуулан өөрийнхөө дотоод ертөнцийг илэрхийлэх, өөртөө, орчлон ертөнц, байгаль, нийгэм гээд маш олон зүйлд хандаж буй өөрийнхөө хандлагууд гээд маш олон зүйлийг гаргахыг зорьсон. Товчоор маш олон зүйлийг нэг дор гаргах.

Энэ шоугаар та өөрийн санаа, мэдрэмжийг бусад уран бүтээлчдээр дамжуулан илэрхийлсэн. Уран бүтээлчид өөрийн тань санааг гаргаж чадсан уу?
Мэдээж яг 100 хувь гаргаж чадахгүй шүү дээ.

Тэгвэл хэдэн хувь бэ?
80 хувь. Санасныг бодоход сайн болсон. Энэ нь залуу уран бүтээлчдийг ихээр оролцуулсантай холбоотой болов уу. Залуучууд бол эрч хүчтэй, шинэлэг.

Бас нэгэн хэв маягт баригдахгүй...
Тийм шүү. Залуучуудтай ажиллахад урамтай байдаг. Би залуу уран бүтээлчидтэй ажиллах, тэднийг дэмжих сонирхолтой. Залуу уран бүтээлчдийн хувьд шинэ гарч буй урлагийн төрөлд оролцох нь том боломж. Шоунд маань морин хуурын дөрвөл маш өвөрмөц бөгөөд чөлөөт байдлаар морин хуураа яг л гитар тоглож байгаа юм шиг тоглосон. Тэд өмнө нь рок хувцастай, тайзны асар их эрх чөлөөтэйгөөр сонин аялгууг тоглож байгаагүй. Тоглолтын явцад гар утсаар ярьж, ус уух зэргээр маш чөлөөтэй байсан нь үзэгчдийн нүдэнд их содон туссан. Энэ нь байнга үндэсний хувцастай голдуу ардын аялгууг тоглодог хүмүүсийн хувьд нэг тийм чөлөөт ертөнцөд амьдралыг, урлагийг өөрөөр харах боломжийг олгосон явдал. Энэ мэтчлэн залуучуудад хэрэгтэй зүйл болсон гэж боддог.

Дээрх шоуны талаар сонин, хэвлэлээр цацагдсан нэгэн өгүүлбэрийн талаар өөрөөс тань асууя гэж бодлоо. Үүнийг сонины өнгөрсөн дугааруудаас шүүж авсан юм. Энэ нь юу вэ гэхээр “С.Саранцацралт энэ удаа сэтгэлийг эрхтэн хэмээн авч үзээд анотомийн задаргаа хийх гэнэ. Сэтгэл гэдэг нүдэнд харагдахгүй, гарт баригдахгүй атал гэрлийн хурдаар хэмжигддэг, боломж нь хязгааргүй хэрнээ мөнхөд өөрчлөгдөж байдаг” гэсэн байсан. Миний бодлоор энэ хэдэн үгс таны хязгааргүй, нууцлаг, өвөрмөц дотоод ертөнцийг илэрхийлэн хэлсэн сэтгүүлч, сурвалжлагчдын үг биш, чухамхүү таны л өөрийгөө илэрхийлж гаргасан үг шиг санагдсан?
Тийм ээ. Энэ бол миний үг.

“Уран зураг бол харах яруу найраг, яруу найраг бол сонсох уран зураг” гэдэгчлэн Та Монголын томоохон гэгдэх 24 найрагчийн шүлгийг зургаар амилуулсан. Түүн дээрх шүлгийг уншаад зургийг харахад их л өвөрмөц санагдсан. Д.Батбаярын ‘Салхи’ шүлэг гээд л. Ийм санаа хэрхэн төрөв?
Би нэлээд хэдэн жил уран бүтээлээс, уран бүтээлийг төрүүлэх чиглэлээр ажиллаж байна. Жишээ нь бид нэг ном уншихад нэг сэтгэгдэл төрдөг, гэвч түүнийгээ удалгүй орхидог. Миний ажил бол чухамхүү тэр сэтгэгдлийг эргүүлж уран бүтээл болгох туршилт. Энэ чиглэлээр Дашням гуай, Туяа эгч (Оройтсон бороог зохиосон) нарын хүмүүстэй хамтарч ажиллаж байна. Сүүлийн 3 үзэсгэлэн, “Өлмийгөө өргө дөө, цэцэг ургая гэнэ” ном, синтез арт шоу маань үүнтэй холбоотой юм. Жишээ нь Өлзийтөгсийн хайрын тухай шүлэг. Өлзийтөгс өөрөө хайрын тухай өгүүлж байхад би түүнийг нь уншихад надад арай өөр сэтгэгдэл төрнө, түүнийг л буцаагаад уран зураг болгоод гаргах юм.

Гайхалтай. Тууж, үргэлжилсэн үгийн зохиол, жүжиг зэргийг зургаар илэрхийлдэг. Шүлгийг илэрхийлнэ, илэрхийлж чадна гэхээр...
Тийм ээ. Маш сайхан. Хорин яруу найрагчийн бүтээл дээр ажиллахад би өөрөө 20 янзаар хувирсан. Жишээлбэл, Галсансүхийн аймаар шүлгүүдийн хувьд дотор нь ороод “дээш доош” болж байхад, Мэнд-Ооёогийн шүлэгт цул мөртлөө нэг тийм жижигхэн жижигхэн юмнууд яваад л, гэтэл Хулангийн хайрын шүлэг дээр эргээд өөрийгөө задлах хэрэг гардаг. Бас Дашням гуайн философийн хүнд шүлэг бөөн юм бодогдуулаад л... Энэ бүтээлээ жил 6 сар хийсэн. Энэ хугацаанд тийм олон янзаар өөрийнхөө сэтгэлийг хувиргаж, хөдөлгөж, нэг тийм сэтгэхүйн давалгаануудад шидэгдээд л, туугдаад л... Их л сонин байдаг юм билээ.

Таныг ингээд ярихаар атаархал төрж байна. Өөрийн тань эргэн тойрон тэр чигтээ урлаг. Ингэхэд одоогийн залуусын урлагийн мэдрэмж хэр байна?
Янз бүр дээ. Анх уран бүтээлээ хийж байсан үетэй харьцуулахад маш өөр болсон, хүмүүс урлагийг ойлгодог, мэдэрдэг болсон санагддаг.

Хүмүүст урлагийн боловсрол хэрэгтэй, багаас нь олгох нь чухал гэж би боддог.
Тэгэлгүй яахав ээ. Бүгд л зохих хэмжээнд зурж чаддаг, хөгжим тоглодог байх хэрэгтэй. Жишээлбэл, Европт дунд сургуулийн хүүхдүүд бүгд л хоолой тавилттай байдаг бол манайд урлагийн сургуульд л энэ асуудал яригддаг.

Бид мэдээллийн зуунд, асар их мэдээлэл дунд амьдарч байна. Үнэн худал, баталгаатай баталгаагүй, хэрэгтэй хэрэггүй, сайн муу гээд л энэ их замбараагүй, толгой эргэм их мэдээллээс нэгэн бодлын зугтаамаар ч юм шиг. Танд тэгж санагддаг үе бий юу?
Үгүй ээ. Надад тэгж санагддаггүй. Энэ их мэдээлэл дунд зохицон амьдарч, хэрэгцээт мэдээллээ сонгох хэрэгтэй болов уу. (утас нь дуугарав).

Олны танил хүмүүс утасны дугаараа их сольдог. Таны хувьд?
Үгүй ээ. Би сольдоггүй.

Мэдээж уран бүтээлч хүний хувьд хийсэн бүтээл бүр нь үр хүүхдийн нэгэн адил маш чухал. Та өөрийнхөө ямар бүтээлд хамгаас илүү хайртай вэ? Хамгийн сэтгэлд тань хүрсэн нь гэх үү дээ?
Бүх бүтээлдээ хайртай. Ямар ч бүтээл хийхдээ эхнээс нь авахуулаад бүх л зүрх сэтгэлээ зориулдаг. Би “хамгийн” гэдэг үгэнд дургүй. Ер нь ямар ч юманд мөн чанартаа “хамгийн” гэдэг юм байдаггүй. Бид өөрсдөө зохиогоод л “хамгийн” гэж яриад байдаг.

Онгод ордог гэж ярьдаг. Энэ талаар?
Онгод ордог. Юм бодох, ном унших, хүнтэй ярилцах гээд л, ер нь хүнд нэг тийм сэтгэгдэл төрдөг шүү дээ. Тэгэхэд л нэг зургийн санаа төрдөг. Их сонин шүү, сандраад л...

Та өдөр бүр зургаа зурдаг уу?
Тийм ээ өдөр бүр зурдаг.

Жишээ нь өнөөдөр?
Зочид буудлын захиалгаар 10 метр урттай зураг зурж байгаа. Дан цэцэг. Өглөө түүнийгээ зурж байтал Урлагийн зөвлөл дээр ажил гарсан.

Ойрын үед та уран бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах уу?
10 сард гаргах байх.

За ингээд ярилцлагаа өндөрлөе. Бидний урилгыг хүлээн авч, өөрийн уран бүтээл хийгээд мэдээллийн технологийн чиглэлээр ярилцсанд тань нийт уншигчдынхаа өмнөөс гүн талархал илэрхийлье. Таны цаашдын уран бүтээлд өндөр амжилт хүсье.
Баярлалаа.

Алтан ураг: Бидний хаяг www.altanurag.com

Ярилцсан С.Уянга
МИНИЙ КОМПЬЮТЕР сэтгvvл, 2007 онь № 03 (83)

Бид цахилгаан гитар гэж сонсч байснаас бус, цахилгаан ёочин, цахилгаан морин хуур гэж сонсч байсангүй. Гэвч цахилгаан морин хуур, ёочин хэдийнэ бий болжээ. Эдгээр гайхамшигт хөгжмийн зэмсгүүдийн эзэд нь Монголын урлагийн ертөнцөд сүүлийн үед “цахиур хагалж” буй Алтан ураг хамтлагийнхан. Тийм ээ. Тэд Монголд бүү хэл, дэлхийд анхныхад тооцогдох ардын цахилгаан хөгжмийн зэмсгүүдийг бий болгож, эзэмшиж яваа залуус. Иймээс бид энэ дугаарынхаа редакцийн томилолтоор Алтан ураг угсаатны рок хамтлагийнтай уулзаж ярилцсан юм.

Товч танилцуулга
Анх контенпирари гэсэн шинэ хөгжмийн урсгал жанраар уран бүтээлээ эхэлсэн. 2004 оноос фолк (угсаатны) рок стилиэр тоглож эхэлсэн. Хамтлагийн ахлагч ёочин хөгжимчин Б.Эрдэнэбат, цахилгаан морин хуурч Б.Бүрэнтөгс, морин хуурч, хөөмийч П.Оюунбилэг, бөмбөрчин Б.Болортунгалаг, их хуурч Ц.Гангаа, бишгүүр хөгжимчин, хөөмийч М.Чимидтогтох, уртын дууч Х.Эрдэнэцэцэг гэсэн бүрэлдэхүүнтэй.

Юуны өмнө бидний ярилцлагыг хүлээн авсан Та бүхэнд баярлалаа. Ойрмогхон нэгэн телевизээр “Чөтгөрийн 13” ч билүү нэгэн нэвтрүүлгээр танай нэгэн клипийг гаргаад шүүмж өрнүүлж байсан. Энэ клипийнхээ талаар ярилцлагаа эхэлбэл?
Энэ бол “Давалгаа”, “Ижий Монгол” гэсэн хоёр бүтээлийг нэгтгэсэн клип. “Давалгаа” бүтээлээр одоогийн хийж байгаа зүйлээ, “Ижий Монгол” бүтээлээрээ цаашид хийх зүйлээ гаргахыг зорьсон. Мэдээж аар саар өөлөх зүйл, бас санаанд хүрээгүй зүйл байлгүй яах вэ.

Оролцогчдоос гарсан шүүмж нь морин хуур тоглож буй залуугийн гарт цаг байсан, бөгж нь эргэсэн байсан зэрэг зүйл хэлж байсан санагдана. Ардын хөгжим гэхээр л заавал бүх зүйл ардын буюу үндэсний онцлогтой, энгийн байх албагүй мэт... Орчин үед шинэ агуулгаар баяжуулагдан нэг талаас ардын урлаг, нөгөө талаас орчин үеийн технологи, өвөрмөц шийдэл, өнгө төрх баймаар?
Тийм ээ. Ер нь ардын урлагийн асуудал дээр бид шүүмжлэлтэй ханддаг. Манай ардын урлагийн хамтлагууд гэхэд л нөгөөх л “Үүлэн бор”, Жалам хартайгаа, нөгөөх л хувцастайгаа л, товчоор бол нэг хэвийн, нэг хэв маягт баригдсан байдаг. Үүнээс үүдэн хатуугаар хэлбэл, нэг үе монголчууд маань өөрсдөө ардын хөгжмөө сонсохгүй талдаа болсон байсан шүү дээ. Эрт дээр үеэс бидэнд уламжлан ирсэн энэ их өв соёлоо хадгалах, орчин үеийн өнгө төрх, хэмнэлд нийцүүлэн баяжуулах нь ихээхэн чухал гэж бид боддог. Иймээс яавал хүнд ардын дуу хөгжмөө хүргэх, илүү амьд шинэлэг болгох, хүмүүсийг шимтэн сонсдог, яавал илүү ойр болгох вэ гэдэг тал дээр их анхаарсан, их ч ярилцсан.

Бусад хамтлагуудтай харьцуулахад танай хамтлаг нэг л өвөрмөц санагддаг. Ингэхэд ардын хөгжмөөр рок тоглох санаа хэрхэн төрөв, хамтлаг хэрхэн байгуулав?
Бид бүгд Хөгжим бүжгийн коллежийг төгссөн нэг ангийнхан. 2001 онд сургуулиа төгсөөд ”Сарны чулуу” чуулгад орцгоосон. Тэндээ 3 жил ажиллаад энэ хамтлагаа байгуулсан даа. Дээр дурдсанаар нэгэн хэвийн хэвшмэл зүйлийг өөрчилж, ардын дуу хөгжмийг хүнд ойр, илүү амьд болгох зорилгоор хамтлагаа байгуулсан.

“Алтан ураг” сонсголонтой хэрнээ, утга төгөлдөр нэр юм. Энэ нэрийг хэн өгөв?
Нэрний тухайд бид бүгд Чингисийн алтан ургийнхан гэдэг үүднээс ийм нэр бодож өгсөн. Бидний зорилго бол Чингисийн Монголыг дэлхий дахинаа таниулах. Түүнээс гадна Чингис болон түүний алтан ургийнхан дайн байлдаанаар дэлхийг байлдан дагуулж байсан улс. Тэгвэл одоо үед алтан ургийнхан юугаар дэлхийг байлдан дагуулж болох вэ? Мэдээж урлаг, спортоор дагуулна шүү дээ. Тэр дундаа үндэсний хөгжмөөрөө байлдан дагуулж болох юм. Өнөөдөр монголчууд бид оюун ухаан, авьяас билгээрээ дэлхий дахинаа Монголын нэрийг дуурсгах явдал маш чухал. Энэ утгаараа энэ нэрийг өгсөн дөө.

Ардын хөгжмийн зэмсгүүдийг цахилгаан болгоно гэхээр?
Тэр чинь их хэцүү ажил аа. Патентаа алдчих юм биш биз? (инээлдэцгээв) Зарчим нь цахилгаан гитартай яг адил.

Өөрсдөө хийсэн үү? цахилгаан болгосноор хөгжмийн дуу гаралтанд ямар өөрчлөлт орж байна вэ? Техникийн үзүүлэлт?
Тийм. Өөрсдөө хийсэн. Дуугаралтын хувьд басс гитартай ойролцоо, гэхдээ илүү агаартай дуугардаг. Цахилгаан гитарын нэгэн адил техникийн нарийн үзүүлэлтүүдийг хэлэхэд төвөгтэй байна. Дуугаралтын хувьд мэдээж маш гайхалтай. Товчоор бол морин хуураас ялгаатай нь акустик гитарын мембран болон цахилгаан гитарын эффект, цахилгаан хийлийн техник хэрэгслүүдийг суулгасан.

Агаартай гэхээр?
Нумт хөгжим учраас цахилгаан болгосноор морин хуур болон цахилгаан гитарын аль алинд нь байдаггүй онцлог дуугаралттай гэх үү дээ.

Танай хамтлагийг өнгөөр илэрхийлбэл?
Хар, улаан, цагаан.

Танай хамтлагийн имиж гэх үү дээ, хувцаслалт, хөгжмүүд чинь тун өвөрмөц санагдсан. Морин хуурын толгой гэхэд л үнэхээр содон өнгө, төрхтэй. Үүнийг өөрсдөө хийв үү? эсвэл мэргэжлийн хүнээр хийлгэсэн үү? Ардын хөгжмийн зэмсгүүдийг орчин үе, рокийн хэмнэлд оруулсан тань үнэхээр гайхалтай?
Морин хуурын толгойн хувьд хүмүүс янз бүрээр л ханддаг. Заримд нь таалагддаг, ялангуяа настай хүмүүст бол таалагддаггүй талдаа гэж хэлж болно. Бид морин хуурыг өөрчлөх гээгүй, өөрсдийн имиж, онцлогт л тохируулан өөрчилсөн. Санаагаа бид өөрсдөө гаргасан. Бид Индэр мөнгөн хуур гэдэг юм. Ер нь бол цахилгаан хуур л даа. Өөрөөр хэлбэл өөрсдийнхөө стиль жанрт тохируулсан гэх үү дээ. Гэхдээ энэ бол цоо шинэ санаа биш, Монгол ардын үлгэрт “Индэрмаа хар мангас Индэр мөнгөн хуураа аваад л” гээд гардаг шүү дээ. Тэгэхээр морин хуураас гадна бас өөр хуур байдаг гэсэн санаа л даа. Дээр бид хэлсэн. Нэг талаар ардын урлагийг хэвшмэл байдлаас нь гаргах, нөгөөтэйгүүр өөрсдийн имижийг бүрдүүлэх үүднээс хөгжмүүдээ өөрчилсөн, хувцаслалтандаа ч үүнийгээ шингээхийг хүсдэг.

Нууц биш бол танай тоглолтын хувцасны дизайныг хэн хийдэг вэ? Алтлаг хээтэй эмжээртэй хар хувцас тань их өвөрмөц юм?
Мэдээж санаагаа өөрсдөө гаргана. Түүнээс биш загвар зохион бүтээгчдийн хувьд ардын урлаг гэхээр ноёд, хатдын хувцас, рок гэхээр л гинж төмөр унжсан байдлаар гаргах гээд байдаг. Гэтэл биднийх үүнээс өөр, бид огт өөрийг хүсч байгаа. Бидэнд ардын урлаг болон рок хөгжмийг давхар шингээсэн тийм л зүйл хэрэгтэй. Бидний хувцсыг ерөнхийлөгч, төрийн түшээдийн дээлийг урладаг Лхагва мастер хийсэн.

Танай хамтлагийн нэг аялгуу надад маш таалагддаг. Дахин дахин сонсоод баймаар, нэг сонсохоороо 2-3 удаа дараалж сонсдог. Өмнө нь нэг л тийм уйтгартай, хийж байгаа бүх зүйлээ орхиод шууд гармаар ч юм шиг, тэгсэн хэрнээ сэтгэлд дотно, бас тайвшрал авчирч, итгэл төрүүлэхээр, сэтгэл сэргээмээр ч юм шиг санагддаг байлаа. Үгээр илэрхийлэхэд хэцүү юм. Гэтэл ойрмогхон СД дээрээс тань энэ аялгууны нэр нь Requiem гэдгийг, бас товч тайлбарыг нь мэдэж авлаа л даа. “Бид туйлдаж байна.... Бид цөхөрч байна.... Бид шинийг хүсч байна.... Бид багтарч байна....“ гэсэн тайлбартай байсан. Үүнийг уншсаны дараа үнэхээр л аялгуу тань дээрх санааг илэрхийлээд байгаа мэт санагдсан. Энэ бүтээлийнхээ талаар яриач.
Та гадаа гараад хар. Амьдрал ямар харагдаж байна. Тэнэмэл хүүхдүүд гээд л.... Амьдрал хэцүү байна ш дээ. Үнэхээр л туйлдсан, цөхөрсөн, багтарсан, хотол зоноороо шинийг хүссэн нэг ийм уур амьсгал, дүр төрх танд буухгүй байна гэж үү? Бид хар багаасаа л хөгжмөөр амьсгалж, амьдарч яваа хүмүүс. Иймээс энэ бүхнийг үүнээс өөрөөр илэхийлэх арга алга.

Сэтгүүл маань мэдээллийн технологийн сэтгүүл. Иймээс энэ талын болон уламжлал болсон хэдэн асуултыг асуухаас өөр аргагүй нь. Компьютер, интернэтийг хэр ашигладаг вэ? Уран бүтээлдээ ашигладаг уу?
Мэдээж өдөр бүр компьютерийн ард суугаад интернэт ашиглаад байх цаг гардаггүй. Бидний компьютертэй холбоотой бүхий л хэрэгцээг CCS компани хангадаг. Энэ дашрамд тус компанийн захирал Кадр, Даваанаад баярлалаа гэж хэлмээр байна.

Мэдээж амьд тоглолт хийдэг тул тэр бүр компьютер хэрэггүй байж магадгүй. Хөгжмийн мэргэжлийн програмууд болох Cubase гэх мэт програм дээр маш олон хөгжмийн зэвсэг орсон байхыг нэг удаа харж байсан юм. Монгол ардын хөгжмүүд, цахилгаан хөгжим зэргийг компьютерийн регистрт оруулах цаг болсон мэт. Энэ талаар ....
Одоогоор тоглолтондоо компьютерийн програм ашигладаггүй. Мэдээж Монгол ардын хөгжмүүдийг компьютерийн регистрт оруулахтай санал нэг байлгүй яах вэ.

Танай хамтлагийн вэб хуудас www.altanurag.com гэж байсан. Харамсалтай нь орохгүй байсан?
Тийм ээ. Вэб сайт маань бүрэн хийгдээгүй байгаа. Манай вэб сайтыг хөгжүүлэх ажлыг ХААН Банк ивээн тэтгэж байгаа. Удахгүй вэб сайт маань бүрэн ажиллагаанд орж, та бүхнийг манай вэб сайтын идэвхтэй зочин болно гэдэгт итгэж байна.

Та бүхэнтэй уулзахаас өмнө та бүхний бүтээлийг сонирхохоор ганц нэгэн СД шопоор орсон. Нэгэн худалдагчийн хэлснээр танай хамтлагийн СД-ийг гадныхан их авдаг. Авах авахдаа тохиолдлоор сонирхож бус, зорьж ирж авдаг гэсэн. Гэхдээ энэ бол Монголд оршин суудаг гадаадууд. Хилийн чанадад байгаа монголчууд, гадныхан та бүхний бүтээлийг сонирхох нь гарцаагүй. Өнөөдөр заавал дэлгүүр хэсч худалдаа хийх бус, компьютерийн араас дэлхийн өнцөг булан бүрт бараа бүтээгдэхүүнээ борлуулах, худалдан авалт хийх боломжтой болсон цаг. Та бүхэн бүтээлээ интернэтээр сурталчлах, борлуулах талаар төлөвлөсөн зүйл бий юу?
Бүтээлээ интернэтээр борлуулах, сурталчлах талаар бодож, төлөвлөж байгаа олон зүйл бий. Тийм ээ. Гадныхан манай хамтлагийг тодорхой хүрээнд мэддэг. Магадгүй энэ нь 8 орны хамтран бүтээсэн “Хадаг” хэмээх баримтат кинотой холбоотой болов уу. Бид энэ киноны хөгжмийг хийсэн, бас тоглосон. Интернэтэд энэ киноны талаар нэлээд мэдээлэл байдаг.
(С.У: Үнэхээр “Altan urag” гэсэн үгээр интернэтээс хайхад энэ кинотой холбоотой нэлээд мэдээлэл байлаа. Энэхүү кино нь 2006 онд Торонтогийн кино урлагийн фестивалиас Сваровскийн хүндэт шагнал, Венецийн кино фестивалиас “Ирээдүйн арслан” зэрэг хэд хэдэн шагналыг хүртсэн бүтээл юм байна. Киноны талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг түүний албан ёсны вэб сайтаас http://www.khadak.com хаягаар хандан авч болно. Түүнчлэн тус хамтлагийн цомгуудын талаар, мөн тоглолтыг үзсэн хүмүүсь тэр дундаа гадаадынхны сэтгэгдэл их байлаа.)

Одоо ч технологи хөгжөөд видео хүртэл өндөр чанартайгаар stream хийж үзэж болж байгаа юм чинь амьд хөгжмийг заавал очиж үзэх биш, гэртээ эсвэл ажлаасаа шууд үзэх боломжтой ч юм шиг…
Тийм ээ. Иймэрхүү боломжийг ашиглана гэж бодож байгаа. Бодож төлөвлөж байгаа зүйл их байна аа.

Интернэтээр бүтээлүүдээ борлуулах талаар гэснээс зохиогчийн эрхийн тухай юу гэж боддог вэ?
Тийм ээ. Энэ бол бидний санааг зовоосон асуудал. Манайд зохиогчийн эрх хамгийн ихээр зөрчигддөг. СД хувилж зарах асуудал бол энүүхэнд. Бидний бүтээлийг кино, телевизийн нэвтрүүлгүүд ихээр зөвшөөрөлгүй ашигладаг. Ядаж л “Алтан ураг” гээд нэрийг маань дурдаж болмоорсон. Энэ талаар яриад ч нэмэр алга. Энэ тал дээр урлагийн болон холбогдох байгууллагууд юу ч хийхгүй байна. Бид дор бүрнээ хариуцсан ажилдаа эзэн болмоорсон.

Улаанбаатар таймс сониноос нэгэнтээ танай “Made in Altan urag” цомгийн талаар бичсэн мэдээг уншсан санагдана. Түүн дээр та бүхэн “Бидний цомгийг дахин сонсоход нэг их буруудахгүй. Яагаад гэвэл бид шинэ юм сонсгож байгаа учир хүмүүс сайн ойлгохгүй байж мэднэ. Харин хоёр дахь удаагаа сонсвол дурлах болно” гэсэн байсан. Ингэхэд “Унага төрөв” цомог юугаараа онцлог вэ? Нэр нь хүртэл өвөрмөц юм.
Анхны “Унага төрөв” цомог маань контерпирари жанраар бүтээгдсэн дан хөгжмийн бүтээл. Гэтэл энэ нь бидний хүсч мөрөөдөж байсан урсгал арай л биш юм гэж санаад өөрийн өнгө төрхөө хайж эхэлсэн. Хэд хэдэн зүйлийг билэгшээж энэ нэрийг өгсөн. Унага бол хийморлог амьтны үр төл, эхээс төрмөгц дөрвөн хөл дээрээ тэнцдэг, мөн бид морин хуураар тоглодог, анхны маань цомог, уран бүтээл учир цаашид зорилгодоо хүрнэ гэж бэлгэшээж энэ нэрийг өгсөн. Цомгийн маань онцлогийг мэдэхийн тулд та өөрөө сонсох нь дээр болов уу. Нэг танил маань манай “Унага төрөв” цомгийг дөнгөж шинээр аваад хөдөө явж л дээ. Тэгээд СД авснаа санаад тавьж л дээ. Тэгээд “Туйлбаргүй” хэмээх аяыг маань сонсоод үхтлээ айсан гэсэн, бараг л сүнс ад чөтгөр санаанд нь буусан юм байх (инээлдэв).

Хүнд тэгж нөлөөлтөл нь хөгжмийг бий болгоно гэдэг сайхан л байна шүү дээ. Хажууд нь очоод орилоход айдаггүй атал хөгжим сонсоод айх, нуруугаар жихүүдэс төрж байна гэдэг чинь хөгжим тань хүнд хүрч байгаагийн илрэл бус уу? Хөгжмийн зохиолыг хэн бичдэг вэ? Өөрсдөө бичдэг гэж сонссон....
Тийм ээ. Манай хамтлагийн бас нэг онцлог бол бид өөрсдөө хөгжмөө бичдэг. Энэ нь бас л бидний хэлэх, гаргах гээд байгаа зүйлтэй холбоотой. Хоорондоо ярилцаж байгаад иймэрхүү зүйл хийе гээд л дундаасаа бүтээлээ гаргадаг. Ер нь бид бие биенээ маш сайн ойлгодог. Хар багаасаа л хамт сурч, ажиллаж байгаа болохоор аргагүй юм даа.

Одоо ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна?
Бид Оросын нэрт найруулагч Сергей Бодровын Чингис хааны тухай Монгол гэдэг киноны хөгжим дээр ажиллахаар уригдсан энэ сарын 20-доор ОХУ-ыг зорино. Энэ бол монголчууддаа, фенүүддээ барьж буй бидний бэлэг. Хадаг киноны нэгэн адилаар бид дэлхийн бусад орнуудад, Холливүүдэд Монголоо тодорхой байдлаар сурталчилж буй хэрэг гэж билэгшээж байгаа. Мэдээж баримтат бус, уран сайхны кино тул хүмүүст хүрэх нь илүү байх. Монголчууд урлаг соёлтой, ардын урлагийн арвин сан нөмрөгтэй гэдгийг хүмүүс мэдэг л дээ.

Энэ чинь нэг хэсэг Чингис хаан, монголчуудыг доромжилсон кино хийх нь гээд л хэдэн жилийн өмнө нэлээд шуугиан тариад байсан кино мөн үү? Түүхийг гуйвуулсан гээд л бөөн юм болж байсан санагдана?
Тийм ээ, нэг үе их шуугиан тарьж байсан. Бид киногоо үзсэн. Энд монголчууд биднийг доромжилсон, дайрч давшсан ямар ч зүйл байхгүй. Иймээс бидний ярилцлагыг уншиж буй хүмүүс ч гэсэн энэ киноны талаар зөвөөр ойлгох хэрэгтэй. Агуулгын хувьд ямар ч буруу зөрүү зүйл байхгүй. Чингис хааны тухай кино бол монголчууд биднийг дэлхий дахинаа сурталчилж буй хэрэг шүү дээ.

Ойрын үед фенүүддээ барих бэлэг? Том хэмжээний амьд тоглолт хийх үү?
Ойрын үед төлөвлөсөн тодорхой тоглолт байхгүй. Хэтдээ томоохон, бусдаас шал өөр тоглолт хийнэ гэж бодож байгаа.

Фенүүд гэснээс танай хамтлаг Фен клубтэй гэж сонссон?
Тийм ээ. Биднийг сонсдог, дэмждэг, хамтарч ажилладаг залуусын байгуулсан фен клуб бий. Энэ дашрамд уншигчид та бүхнийг ч гэсэн биднийг дэмжээсэй гэж хүсч байна. Бодвол танай сэтгүүлийн уншигчид бүгд л компьютер, интернэтийг өргөнөөр хэрэглэдэг хүмүүс байх. Иймээс ядаж л вэб сайтдаа манай хамтлагийн талаар мэдээ, вэб сайтын маань холбоосыг байрлуулах замаар биднийг дэмжиж болно шүү дээ. Та бүхэнд манай фен клубын хаалга нээлттэй гэж хэлмээр байна.

Бидний хүсэлтийг хүлээн авч сонирхолтой ярилцлага өгсөн Та бүхэнд баярлалаа. Та бүхний урлагийн алтан шар зам дардан байг.
Баярлалаа. Бид Монгол киноныхоо хөгжмийг хийж ирсний дараа орчин үеийн кино урлагт дуу хөгжмийг амилуулахад компьютер техник, мэдээллийн технологийн орчин үеийн ололт дэвшлүүдийг хэрхэн ашиглаж буй талаар та бүхэнтэй хуваалцах болно. Энэ дашрамд биднийг дэмжин ажилладаг Ардын уран зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэн, ХААН банк болон бусад байгууллага, хүмүүст баярласнаа илэрхийлье.

Ийнхүү Алтан ургийхантай хийсэн ярилцлагаа өндөрлөе. Уншигч та энэ хамтлагийн талаар сайн мэддэггүй, магадгүй огт сонсоогүй байж болно. Тэгвэл тэдний амьд тоглолтыг Их Монгол зоогийн газарт ням гариг бүрийн 21.30 минутаас сонирхоод үзээрэй. Үндэсний урлаг, өв соёлоо гэсэн сэтгэлтэй, ажилсаг, авьяаслаг, нэгэн гэр бүл мэт цогц болж чадсан эдгээр залуустай ярилцах үед тэд дэндүү даруухан санагдаж байсныг нуух юун. Ганц нэг дуу дуулдаг, өөрийгөө “баруун, солгойгүй” рекламдаж “од” болдог хүмүүс бишгүй л байдаг. Гэтэл тэд өөрийн гэсэн өнгө төрхөө олж, чанартай уран бүтээл хийхээр шаргуу ажиллаж, хилийн чанадад танигдсан хэрнээ нутаг нэгтнүүддээ бүрэн танигдаж амжаагүй явна.

Д.Болд: Бид дэлхийн нэртэй студиудэд ашигладаг өндөр технологиудыг оруулж ирсэн

Ярилцсан С.Уянга

МИНИЙ КОМПЬЮТЕР сэтгvvл, 2007 онь № 02 (81)

Одоогоос хоёр жилийн өмнө миний бие нэгэн студид төслийн хэдэн видео хичээл хийлгэж билээ. Жижигхэн өрөөнд нэлээд өндөр хүчин чадалтай 2 компьютер, тоглуулагч, телевизор зэргийг байрлуулсан, бичлэг зураг авалтаа тэндээ хийж, мөн л тэндээ монтажилдаг бололтой байсан. Програм маань үе үе таг болж, тэр тоолонгоор компьютерээ дахин дахин асааж унтраах зэргээр нэлээд цаг алдаж байсан санагдана. Ийнхүү миний хувьд дуу бичлэгийн студийн талаар иймэрхүү л ойлголттой явах болсон. Мэдээж студи бүр ийм биш нь ойлгомжтой. Гэвч дуучин Болдын гэгдэх Б-Продакшинд хийсэн редакцийн томилолт энэ ойлголтыг минь эвдэхэд хүргэсэн юм. Тэдний T.C. electronics, Pro tools, Liquid зэрэг дэлхийн нэртэй пүүс компаниудын үйлдвэрлэсэн хамгийн сүүлийн үеийн техник тоног төхөөрөмжүүдээр иж бүрэн тоноглогдсон студид хамгийн орчин үеийн дэвшилтэт технологиудыг ашиглаж байв. Хамгийн сүүлийн үеийн Macintosh Power G5 гээд л.... Өнөөдөр манайд шинэ технологи, өндөр технологиудыг МХТ-ийн салбарынхан, эсвэл банкууд л гол төлөв ашигладаг гэсэн ойлголт байдаг. Гэтэл уран бүтээлчид маань тэдэнтэй эн зэрэгцэх түвшинд технологийг хэрэглэж, технологиор амьсгалж явна. Ингээд та бүхэнд дуучин Болтой хийсэн ярилцлагыг хүргэе.

Д.Болд: Техно блиц
Хэрэглэдэг компьютер: Macintosh MacBook
Хэрэглэдэг гар утас: Sony Ericsson P990i, Nokia 9200, Bang & Olufsen
Ашигладаг цахим шуудан: Yahoo, Hotmail
Хамгийн дуртай вэб: www.bproduction.mn
Хамгийн их ашигладаг програм: iTunes
Тоглох дуртай тоглоом: Midnight Club
Унших дуртай сэтгүүл: Миний компьютер
Хамгийн хайртай клип: 18 нас, 1995 оны клип

Юуны өмнө бидний хүсэлтийг хүлээн авсан танд баярлалаа. Сэтгүүл маань мэдээллийн технологийн сэтгүүл. Иймээс ярилцлагаа өөрийн тань компьютерийн хэрэглээнээс эхэлье гэж бодож байна. Хэзээнээс компьютертэй нөхөрлөв? Нууц биш бол ямар компьютер хэрэглэдэг вэ?
Би 1996 оноос анх компьютер хэрэглэж эхэлсэн. Хамгийн эхлээд ердөө л тоглоом тоглох гэж анх компьютер авч байсан санагдаж байна. Age of Еmpires зэрэг тоглоомуудаар тоглодог байсан. Яваандаа интернэтийг хэрэглэх болсон. Тэр үед брэнд бус, ердийн л угсарсан компьютер хэрэглэдэг байсан. Дараа нь 1999-2000 оноос эхлэн HP брэндийн компьютер ашиглах болсон. Одоо бол Macintosh Apple хэрэглэж байна. Компьютерийг интернэт, дуу, кино зураг зэрэгт ашигладаг.

Тоглоом гэснээс. Манай сэтгүүлийн уншигчдын тодорхой хувийг хүүхэд залуус эзэлдэг. Иймээс тэдний хувьд компьютерийн тоглоом маш чухал сэдвийн нэг. Та одоо компьютерийн тоглоом тоглодог уу? Тоглодог бол ямар тоглоом тоглодог вэ, хэр сайн тоглогч вэ?
Одоо ч тоглох зав байхгүй болжээ. Ер нь бол би тоглох дуртай. Гайгүй тоглогч шүү. Мэдээж хааяа боломж олдвол тоглодог. Ялангуяа аяллаар явах үед, онгоцонд тоглох зав гардаг даа.

Хамгийн сүүлд ямар тоглоом тоглов?
За даа, хамгийн сүүлд Underground, Midnight Club тоглосон юм байна. Ер нь уралдаан, тэр дундаа машины холбогдолтой болон стратегийн тоглоомуудад их дуртай даа. (С.У: Болдын машины уралдааны тоглоомуудад дуртай гэдгийг түүний ажлын ширээн дээр компьютерийнх нь дэргэд өрөөстэй байсан загварын машины цуглуулга баталж байлаа)

Танд нийтэд нээлттэй и-мэйл хаяг бий юу? Байгаа бол олон нийт, шүтэн бишрэгчид тань их захиа илгээдэг үү?
Миний мэйл хаягууд нээлттэй. Манай Б-Продакшн болон Камертоны вэб сайтууд дээр байгаа. Мэйл их ирнэ ээ. Шинэ санаа оноо авахаар, урам хайрласан, шүүмжилсэн гээд л янз бүрийн мэйл их ирнэ шүү.

И-мэйлээ өөрөө уншдаг уу?
Тэгэлгүй яах вэ? Өөрөө мэйлээ шалгадаг, нэг бүрчлэн уншдаг. Авах зүйлээ авдаг. Засах зүйл байвал засдаг. Хаяхыг нь хаяад л явдаг даа.

Тэгэхээр дээрх хаягуудаар өөрт чинь и-мэйл бичвэл авна гэсэн үг үү?
Тийм, авна.

Би 2 хүүтэй л дээ. Өөрийн тань улаан фенүүд. Манай сэтгүүлээс ярилцлага хийх болсныг мэдээд “Ээж ээ, та гарынх үсгийг нь аваад өг, надад утасных нь дугаарыг өгчих мессеж бичье” гэж байсан л даа. Бодвол ийм хүсэлтэй хүүхэд залуус олон байх. Ингэхэд гар утсаар чинь мессеж их ирдэг үү? Зарим олны танил болсон хүмүүс гар утасныхаа дугаарыг байнга сольдог сураг дуулддаг. Таны хувьд?
Ер нь мессеж маш их ирнэ ээ. Үүнээс болж утасны маань цэнэг их хурдан унадаг. Дугаараа сольё гэж бодсон ч дугаартаа их хайртай болохоор сольж чаддаггүй. Их л мессеж ирдэг дээ.

Төвөгтэй юу? Зарим хүмүүс их төвөгшөөдөг?
Зүгээр ээ, зүгээр. Ер нь тэгээд хүн мессеж бичиж байхад чинь түүнийг уншилгүй яах вэ? Заримд нь хариу бичдэг.

Яг одоо ямар гар утас хэрэглэж байна?
Яг одоо бол би Sony Ericsson P990i, бас Nokia 9200 хэрэглэж байна. Гэхдээ одоо гар утсаа сольж байгаа. Bang & Olufsen фирмээс Samsung корпорацитай хамтарч гаргасан утастай болж байгаа.

Мэдээж интернэт гэж ярихаар вэб сайтын талаар ярихгүй байж болохгүй нь. Камертон Монголдоо нэлээд анхныд тооцогдох www.camerton.mn сайтыг нэвтрүүлж байсныг санах юм. Дуучид вэб сайтдаа ямар мэдээллийг тавьбал зохимжтой вэ?
Хамгийн сүүлд манай Б-Продакшн вэбээ хийсэн. Ямар ч вэб сайтын хувьд мэдээлэл чухал, дэлгэрэнгүй мэдээлэлтэй байх хэрэгтэй гэж би боддог. Мэдээж дуучдын хувьд тухайн дуучны дуу, зураг, скрийнсейвер ч юм уу, дуучны холбогдолтой сонирхолтой мэдээлэл, бас холбоо тогтоох хаяг байвал их зүгээр юм болов уу.

Ямар вэбэд тогтмол ханддаг вэ?, Зарим тохиолдолд таалагддаггүй хэрнээ хамгийн их үздэг сайт байдаг шүү дээ. Иймээс өөрт тань хамгийн их таалагддаг вэб юу вэ?
Би Yahoo, Hotmail ашиглан мэйлээ шалгадаг. Монголынхоо вэбүүдээр орж мэдээлэл авдаг. Ялангуяа гадаадад явж байхдаа эх орондоо болж буй мэдээллийг цаг тухайд нь авчихдаг.
Яг гайгүй, хамгийн их таалагддаг, эсвэл хамгийн таалагддаггүй гэж хэлж чадахгүй нь. Ер нь л хэрэгцээт мэдээллээ авчихдаг. Манай вэбүүд нэлээд гайгүй, сайжирсан гэж би хувьдаа боддог.

Танай компанийн вэб сайтаар орлоо л доо. Мэргэжлийн, чадварлаг, туршлагатай залуус, сүүлийн үеийн дэвшилтэт технологиуд. Бас нэг тийм өвөрмөц бөгөөд өнгөлөг дүр төрх нүдэнд туссан. Сая танай студид орж ирэхэд бас л тэр вэбийн нэгэн адил өнгө нүдэнд туссан. Нэг л тийм шинэлэг бөгөөд амьд өнгө. Дээр нь бүтээлч уур амьсгал. Танайх технологи талдаа түлхүү хандсан. Өнөөдөр манайд шинэ технологи, өндөр технологийг банкууд л гол төлөв ашигладаг гэсэн ойлголт байдаг. Их ч рекламддаг. Танайх T.C. electronics, Pro tools, Liquid зэрэг дэлхийн нэртэй пүүс компаниудын үйлдвэрлэсэн хамгийн сүүлийн үеийн техник тоног төхөөрөмжүүдээр иж бүрэн тоноглогдсон студитэй. Хамгийн сүүлийн үеийн Macintosh Power G5 компьютер хэрэглэдэг юм байна. Үнэндээ танайд сүүлийн үеийн өндөр технологиуд ашиглаж байгааг хараад гайхсаныг нуух юун. Та өөрөө урлагийн хүн. Хөгжим, дуу бол таны ажил, амьдралын салшгүй хэсэг. Яаж яваад технологитой ийм ойр болж, технологийг ихээр хэрэглэдэг болов?
Яаж технологитой холбогдох болсон юм бэ гэвэл мэдээж дууны СД-тэй шууд холбоотой. Дуучид бидний хувьд СД, тэр дундаа сайн чанартай нь маш чухал. Өнөөдөр мэдээллийн технологи маань маш хурдацтай хөгжиж, шинэ шинэ технологиуд бий болж байна. Иймээс тэр бүхэнтэй хөл нийлүүлэн алхана гэдэг маш хэцүү, ихээхэн хөрөнгө шаардах нь ойлгомжтой. Бид Монголдоо дэлхийн стандартад нийцсэн, орчин үеийн шаардлагыг бүрэн хангасан дуу бичлэгийн студийг бий болгохоор зорин ажилласан. Үүнд шинэ технологиудыг оруулах зайлшгүй шаардлагатай болсон. Бид өнөөдөр дэлхийн нэртэй студиудэд ашигладаг өндөр технологиудыг оруулж ирсэн, бүгдийг нь хэрэглэж байна. Тийм ээ, Macintosh Power G5 компьютер манайд бий. Дуу бичлэгийн тал дээр НD3 систем дээр ажилладаг. Энэ бол бас л том том студид хэрэглэдэг төхөөрөмж. Бритни Спирс, Мадонна зэрэг дэлхийн оддын студидээ хэрэглэдэг том том техник төхөөрөмжүүд манайд бий. Монголдоо ганцхан байдаг мастерингийн тоног төхөөрөмжийг манай 440 Hz студи хэрэглэдэг. Энэ бол T.C. electronics компанийн Mastering 6000 гэдэг төхөөрөмж. Тэр утгаараа биднээс гарсан бүтээл стандартын шаардлагыг хангасан бүтээл болж чаддаг.

Мэдээллийн технологи руу орохоос өөр аргагүй гэж өөрөө ярилаа. Мэдээллийн технологи бол хаана ч очоод “наалдчихдаг”, бас түүнгүйгээр ямар ч салбарыг төсөөлөх аргагүй болсон зүйл. Ялангуяа дуу хөгжмийн ертөнцийг. Өнөөдөр ихэнх студи бидний “хулхи”, “хууль бус” хэмээн нэрлэдэг програм хангамжийг хэрэглэдэг нь нууц биш. Энэ нь бүтээлийн чанарт шууд нөлөө үзүүлэх үү?, Нууц биш бол танайх програм хангамжид хэр хэмжээний мөнгө хаядаг вэ?
Тийм ээ, манай ихэнх студиуд бидний пират гэж нэрлэдэг хууль бус програмыг ашигладаг нь нууц биш. Миний хувьд үүнийг буруу гэж боддог. Уран бүтээлчид маань ийм програм ашиглан уран бүтээлээ хийхэд бүтээл нь гацах, гэнэт алга болох зэрэг бэрхшээлүүд гардаг. Пират програм дээр уран бүтээлээ хийх нь чанаргүй, магадгүй тодорхой түвшинд хийсэн зүйлээ алдах, амжилтгүй болох тохиолдол их гардаг л даа. Иймээс манайхан мэргэжлийн програм хангамжуудыг худалдан авч ашигладаг. Мэдээж энэ тохиолдолд системийн маань үйл ажиллагаа маш найдвартай, бүтээл өндөр чанартай байна, програмын дараагийн хувилбарыг болон бусад нэмэлт хувилбарыг интернэтээс татаж авах гээд л олон давуу талуудыг нэрлэж болно. Дээр нь бүтээлийн чанар өндөр, ашиглалтын хугацаа урт байдаг.
Ерөнхийдөө жинхэнэ дуу бичлэгийн студи гэдэг бол орчин үеийн шаардлагыг хангасан байх хэрэгтэй гэж боддог. Үүнд програм хангамжийн асуудал маш чухал. Мэдээж мөнгө зарах шаардлагатай. Жинхэнэ ном ёсны студи ямар байх ёстой вэ гэдгийг мэргэжлийн хүмүүс хэлэх байх. Програм хангамжийн хувьд бид анх байгуулагдахдаа худалдан авч л байсан, өнгөрсөн хугацаанд шинэ програм хэрэгцээтэй болсон, байнга л авдаг. Одоо ч авсаар байгаа. Яг жилд тэдийг зарцуулсан гэж мөнгөн дүн хэлэхэд хэцүү.

Сүүлийн үеийн клипүүдийг харж байхад компьютерийн технологийг ихээр ашигладаг болж. Манай хамтлаг дуучдын клипүүдээс агуулга, дизайн, ашигласан технологи зэргээрээ ямар клип хамгийн гайгүй вэ?
Манай Cross Animation студи график талдаа нэлээд гайгүй. Бид шилдэг графикийн шагналыг хэд хэдэн удаа авсан. Бид Б-Продакшн байгуулаагүй байхдаа энэ тал дээр их анхаардаг байсан. Hero Entertainment студи бас мэргэжлийн түвшинд сайн бүтээлүүд хийдэг.

Та өөрийнхөө ямар бүтээлдээ технологийн шийдлийг хамгийн дээд зэргээр ашигласан бэ?
Компьютер графикийг дээд зэргээр ашигласан гэж хэлэхэд хэцүү л дээ. Шилдэг графикийн шагнал авсан “Нүд чинь хайр харуулна” гэсэн клип байгаа. Түүнд боломжийн түвшинд график шийдэл ашигласан. Үүнийг мэргэжлийн хүмүүс үзээд л, дүгнээд гаргасан байх.

Манай энэ дугаар вэб технологид зориулагдаж байгаа. Өнөөдөр вэбүүд төрөл бүрийн мэдээллийг шууд хуулбарлан тавих нь түгээмэл. Ялангуяа дуучид та бүхний бүтээлийг вэбэд төдийгүй гар утсаар тарааж орхидог. Мэдээж СД-ний хувьд бүр ярилтгүй. Энэ бүхэн хууль зөрчсөн бүдүүлэг үйлдэл гэдгийг бүгд мэддэг. Гэвч энэ бүхнийг зогсоож чаддаггүй, тэмцэх аргаа мэддэггүй. Ихээхэн хүч хөдөлмөр, хөрөнгө зарж бий босгосон бүтээлийг хэсэг хүмүүс зүгээр л хуулбарлаад мөнгө хийдэг. Энэ талаар?
Тийм ээ. Энэ бол өнөөдөр хурцаар тавигдаж байгаа асуудал. Бид энэ чиглэлээр нэлээд ажил хийж байгаа. Оюуны өмчийнхөн, бусад студийнхэнтэй хамтран ажиллаж байгаа. Ямартай ч манай студийн бүтээлүүдийг зөвшөөрөлгүй тавьж байгаа вэб сайтуудыг эхнээс нь хааж байгаа. Мэдээж бидэнтэй гэрээ хийгээд, зөвшөөрөл аваад ном журмынх нь дагуу вэб дээрээ тавьж борлуулж болно. Уран бүтээлчиддээ тодорхой хувийг нь өгөөд харилцан тохиролцсоны дагуу хийгдэж болно. Түүнээс бус ямар ч зөвшөөрөлгүйгээр шууд тавина гэдэг бол маш бүдүүлэг, хууль зөрчсөн үйлдэл л дээ. Цаашдаа энэ талаар бид тууштай тэмцэх болно.

Одоо ямар бүтээл хийж байна?
Гурав дахь бие даасан цомог дээрээ ажиллаж байна. Камертон хамтлагийн маань 11 дэх цомгийн ажил бас явж байгаа. Сая “440 Hz” гэдэг хоёр дахь бие даасан цомгоо гаргасан. Цомгоо гарснаас хойш 7 дахь дууныхаа клипийг хийж байна. Зураг авалт Hero Entertaiment студид ид шатандаа явагдаж байна.

440 Hz гэсэн нэр ямар учиртай вэ? Танай нэг студи бас ийм нэртэй байх юм?
Дэлхий дээр хөгжим хөглөдөг нэг ноот байдаг. Бүх төрлийн бүх хөгжмийн хувьд “ля” өнгө, “ля” ноот гэж байдаг, энэ өнгө маань 440 Hz дээр хэлбэлздэг. Ийм учраас өөрийнхөө цомог болон студиэ 440 Hz гэж нэрлэсэн. Энэ маань манай студиэс гарсан бүх бүтээл тэр “ля” өнгө шиг цэвэр, тунгалаг, хүний чихэнд сонсголонтой сайхан бүтээл байгаасай гэсэн үүднээс билэгдэн өгсөн нэр л дээ.

Компьютер ашиглан хөгжмийн боловсрол эзэмшиж болох уу? Манай уншигчдаас компьютер дээр хөгжим тоглож сурмаар байна, энэ чиглэлийн програм хангамж, вэб сайтуудын хаяг өгнө үү гэсэн хүсэлт их ирдэг л дээ. Шинээр сурч буй хүүхдүүдэд шууд компьютер дээр тоглож сурах нь мэдээж буруу байх. Энэ талаар?
Камертоныхон, би багаасаа 6 настайгаасаа хөгжмийн боловсрол эзэмшсэн. Хүүхэд өөрөө компьютер дээр хөгжим тоглож сурах, хөгжмийн боловсрол эзэмшинэ гэж байхгүй ээ. Иймээс эцэг эхчүүдэд хандаж хэлэхэд мэргэжлийн багшид хандах хэрэгтэй, гэрийн багшаас зөвлөгөө ав гэж зөвлөмөөр байна. Түүнээс биш дан компьютерээр сурна гэдэг хэцүү, боломжгүй л дээ. Харин сурсныхаа дараа компьютер дээр дадлага хийж болно.

Камертон гэснээс өнөөдөр та бүхнийг тайзнаа нэгдэн гарахыг хүссэн хүлээлт бий болжээ. Та бүхэн хамтарсан уран бүтээл хийх үү?
Бид 11 дэх СД-гээ хийж байгаа гэж түрүүн хэлсэн. Үүний дараа амьд тоглолтоо хийнэ.

Өнөөдөр манайд компьютер, интернэт ашигладаг, бас түүнээсээ халиад дуулж, хөгжимдөж сурах хүсэл мөрөөдлөөр жигүүрлэсэн хүүхэд, залуус олон. Гэвч тэднийг чиглүүлэх зүйл дутмаг юм шиг....
Манай продакшн дуулах сонирхолтой, энэ чиглэлээр ажиллах зорилготой хүүхэд, залуучуудыг дэмжин ажилладаг. Тун удахгүй манай шинэ дуучид гарна. Бид залуусыг уран бүтээл, санхүү гээд бүхий л тал дээр нь дэмжин ажиллаж, залуу дуучдыг хөгжүүлэх зорилготой. Иймээс урлагийн ертөнцөд хөл тавих сонирхолтой, зорилготой хүүхэд, залууст манай продакшний үүд үргэлж нээлттэй. Та бүхнийг урьж байна.

Миний Компьютер сэтгүүлийн уншигчид, фенүүддээ хандаж хэлэх Таны үг.
Өнөөдөр бидний амьдралд технологи гэдэг зүйл яалт ч үгүй ороод ирж. Миний хамгийн дуртай зүйл бол электрон төхөөрөмжүүд. Дуу тоглуулагч, гар утас, компьютер гээд л... Шинэ технологи бүрийг ашиглахыг хичээдэг, болж л өгвөл авахыг боддог. Энэ тал дээр хоббитой гэх үү дээ. Иймээс залуучууддаа шинэ технологитой хөл нийлүүлэн алхаж, худалдаж авдаггүй юм гэхэд судалж байгаарай гэж хэлмээр байна. Танай сэтгүүл технологийн мэдээ мэдээлэл, шийдлийг уншигчиддаа хүргэдэг, мэдлэг олгодог сэтгүүл. Залуус аа, энэ сэтгүүлийг байнга уншиж, мэдлэг боловсролоо дээшлүүлж байгаарай гэж хэлмээр байна. Миний компьтер сэтгүүл болон мэдээллийн технологийн үйлчилгээ үзүүлэгчдээс шинэ соргог мэдээллийг байнга авч байгаарай. Бас технологийг бүрэн утгаар нь эзэмшиж яваасай. Жишээлбэл, манайхан дунд асар их багтаамжтай, өндөр хүчин чадалтай гар утастай хэрнээ түүнийгээ бүрэн ашиглаж чаддаггүй хүмүүс олон бий. Иймээс өөртөө байгаа технологийг бүрэн ашиглах тал дээр анхаарах, нөгөөтэйгүүр сонголтоо өөрийнхөө хэрэглээнд тохируулж хийгээрэй гэж хэлэх байна.

Бидний урилгыг хүлээн авсан Танд их баярлалаа. Танд болон танай хамт олонд уран бүтээлийн өрнүүн амжилт хүсье.
Баярлалаа.

Б.Хас-Эрдэнэ: Монгол руу орох мөнгөний урсгал нэмэгдэж байгаа

Ярилцсан С.Уянга
МИНИЙ КОМПЬЮТЕР сэтгvvл, 2007 онь № 01 (80)

Товч танилцуулга
Батмөнхийн Хас-Эрдэнэ нь Өмнөд Калифорнийн их сургуулийг эдийн засгийн мэргэжлээр төгссөн. 2004 оноос MTWN компанийн ерөнхий захирлын албыг хашиж байна. MTWN компани нь АНУ-ын Калифорн мужид бvртгэлтэй, мэдээллийн технологи, харилцаа холбоо, тээвэр зуучлал чиглэлээр vйл ажиллагаа явуулдаг. Америкт ажиллаж, амьдарч буй монголчуудад зориулж www.mongoltown.com сайтыг эрхлэн ажиллуулдаг.

Юуны өмнө бидний хvсэлтийг хvлээн авсанд их баярлалаа.

МХХТГ болон ХХЗГ-ын шийдвэрээр гадаадаас Монгол руу ярих ярианы суурь vнийг 2006 оны 9-р сарын 1-нээс нэмсэн нь хэрэглэгчдийн ялангуяа гадаадад амьдран суудаг монголчуудын хувьд нэлээд хүнд цохилт болсон гэж бодож байна. Гадаадаас Монгол руу орох яриа ойролцоогоор 3.5 цент байсныг суурин утас руу 8 цент, гар утас руу 14 цент болтол өсгөсөн. Энэ талаар?
Ер нь үнэ өсгөсөн явдал нь хувь хүн бүрт бус, улс орны эдийн засгийг бvхлээр нь авч vзвэл Монгол Улсын хувьд нэн ашигтай зөв алхам болсон. Учир нь энэ бол нэг ёсны экспорт учраас Монгол улс руу орох мөнгөн дvн нэмэгдэж байгаа. Харин яг өсгөөд тогтоосон тарифийн хувьд (8, 14 цент) их бага болсныг нь хэлж мэдэхгүй юм. Зохих шатны хүмүүс нь судалгаагаа хийгээд л тогтоосон vнэ болов уу гэж бодож байна.

“Таван паунд төлөөд 600 минут ярьдаг байсан бол одоо 26 минут ярьж байна” гэх мэт хэрэглэгчдээс их гомдол гарч байгаа. Энэ vнэн vv? Танай компани vнээ хэр нэмсэн бэ?
Манай компанийн хувьд дээрх тариф дээр 1-2 цент нэмж зарж байгаа. Шинэ тарифаар яриагаа оруулж байгаа бусад компаниуд ч vvнтэй ойролцоо ашгаа нэмээд зарж байгаа байх.

Монгол руу ярих vнийг 2-4 дахин нэмсэн нь яг эцсийн хэрэглэгчиддээ очихдоо 10-20 дахин өссөн. Тэгэхээр энд гол тоглогч нь хэн бэ? (орлого олж байгаа хэсэг), Монгол Улсын Засгийн газар уу, Мобиком, МЦХ компани уу, олон улсын ярианы бизнес хийдэг гадаадын компаниуд уу, эсвэл МХХТГ-ын дэргэдэх IP сvлжээний газар уу ? Энэ тал дээр та санал бодлоо илэрхийлнэ vv.
Эцсийн хэрэглэгчдэд 10-20 дахин нэмж хvрсэн гэдэг бол арай дэгсдvvлсэн тоо. Эцсийн хэрэглэгчид 10-12 цент, 16-18 цент орчим төлж байгаа. Харин яриа хvлээн авч байгаа Монголын компаниудын зардал нь 4, 6 цент орчим байх учир энэ өсөлтийн ихэнх нь Монголын компаниудад цэвэр ашиг болон орж байгаа юм. vvнийгээ дагаад улсад төлөгдөх төдий хэмжээний татвар нэмэгдэнэ гэсэн vг шvv дээ.

Эцсийн гол хэрэглэгчид гэдэг маань гадаадад ажиллаж амьдарч байгаа тухайлбал, тухайн орондоо дундаас доош орлоготой хараар ажиллаж буй иргэд. Тэдний ярианы зардлыг тооцвол асар өндөр дvн гарах нь ойлгомжтой. Иймд vнэ нэмэгдсэнээр тэдний Монголдоо оруулах хөрөнгийн нэгээхэн хэсгийг буурна гэж vзэж буй хvмvvс ч бий. Ингэхэд энэ талаар судалгаа, тоо баримт байдаг уу? Ер нь гадаадаас Монгол руу ярьж байгаа хэрэглэгчийн хэдэн хувь нь монголчууд, хэдэн хувь нь гадаадын иргэд байдаг вэ?
Зөвхөн манай компаниар явж байгаа ярианы урсгалаас харахад 95-аас илvv хувь нь монголчууд өөрсдөө ярьж байдаг. Дээр хэлсэнчлэн аливаа зvйлийн эдийн засагт vзvvлж буй нөлөөг харахад хувь хvн тус бvрт нь биш, эдийн засгаа бvхэлд нь харах хэрэгтэй. Тэгэхээр урд нь Монгол руу ар гэртээ явуулдаг мөнгөнийхөө нэлээд хэсгийг одоо утсаар ярихдаа зарж байгаа бол тэр нь бас л Монгол руу өөр хэлбэрээр орж л байна гэсэн vг. Мөн хүмүүсийн авч байгаа цалин тогтмол гэж vзвэл урд нь өөр хэрэгцээнд vрэгддэг байсан мөнгөний (монголчууд, гадаадууд ялгаагvй) бас тодорхой хэсэг нь Монгол руу нэмэгдэж орох болж байгаа юм. Тэгэхээр Монгол руу орох хөрөнгийн хувьд урдынхаас илvv байна уу гэхээс багасах учиргүй. Харин нийт Монгол руу орж байгаа ярианы минут багассаны хувьд ярьж байгаа бол бусад орнуудын жишгээс харахад хvмvvс иймэрхvv өөрчлөлт болоод хэсэг хугацааны дараа хэвийн ярианы хэрэглээндээ ордог.

Энэ суурь vнэ нэмэх талаар бодлого боловсруулагчид маань хэрэглэгчид болон та бvхний санаа бодлыг тусгасан уу? Хэрвээ бодлого боловсруулагчид тавих хvсэлт байвал манай сэтгvvлийн редакциар дамжуулан хvргэх боломжийг танд олгож байна. Бид эн тvрvvнд юу хийх зайлшгvй шаардлагатай вэ?
Хэрэглэгчид болон бидний бодлыг тусгаагvй, тусгах ч боломж бараг байхгvй биз. Яагаад гэвэл хэрэглэгчид гэдэг маань гадаадад байгаа монголчууд, харин vйлчилгээ явуулж байгаа бид бол голдуу гадаадын компаниуд шvv дээ.

Техникийн талын асуудлуудыг таниас тодруулъя гэж бодож байна. 9-р сарын 1-нд vнэ нэмэгдэхтэй зэрэгцэн гадаадаас орж ирж байгаа бvх дуудлага хийгдэхгvй болж 4-5 хоног дэлхий ертөнцөөс тусгаарлагдсан гэж хэлж болно. Энэ мэдээж техникийн шалтгаанаас болсон тухайн үеийн асуудал гэж ойлгож байгаа. МХХТГ-ын IP сvлжээний газар бvх гарцыг өөрийн soft switch-ээр дамжуулан оруулж эхэлж байгаатай холбоотой гэж сонссон. Одоо 3 орчим сар өнгөрлөө гэтэл бас л гадаадаас зарим картаар ярих гэхээр болдоггvй гэсэн гомдол тасрахгvй байна. Гадаадад ажилладаг найз нөхдүүдээс ийм гомдлууд ирээд байна. vvнийг юу гэж тайлбарлах вэ? Өндөр vнээ төлөөд яриагаа хийе ч гэсэн хийж болохгvй байгаа нь ямар учиртай вэ? Танайх энэ тал дээр хэр ажиллаж байна? Ийм тохиолдолд гарч байгаа юу?
Зарим нэг картууд одоо хvртэл хуучин тарифаар яриулаад байгаа. Тэдгээр картуудын ярианы чанар их муу, дээрээс нь нэг хоёр залгалтаар орохгvй хэцvv байдаг. Манайхан тиймэрхvv картыг хямд vнэнд нь болж мөнгөө хэмнэж авчихаад Монгол руу ерөөсөө орохгvй байгаа гэж гомдол гаргаад байгаа юм. Харин манайх шиг зvй ёсоор Монголын компанитай гэрээ хийгээд яриа оруулж байгаа газруудын ярианы чанар зүв зvгээр байгаа.

Гадаадаас орох ярианы тарифыг нэмснийг шударгаар хvлээн зөвшөөрч өөрийн бизнесийн vйл ажиллагаа явуулж буй танайх шиг бйгууллагын хажуугаар зарим хямд vнэтэй Монгол руу ярьдаг картууд байсаар байна. Шударгаар өндөр vнийг хvлээн зөвшөөрсөн компани бизнесvvд зах зээлээ алдах эрсдэлд орж байгаа гэдгийг та хүлээн зөвшөөрөх vv? Танай компани энэ тал дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ? Танайд ямар нэг байгууллагаас Монгол улсын олон улсын ярианы бизнес эрхэлдэг 14 компаний vнээс хямд vнийг санал болгож байсан уу? Хэрвээ тийм бол бас техникийн хувьд чанарын доголдолгvй яриа хийгдэж байвал та vvнд холбогдох уу, хэрвээ нууц биш бол?
Тэр хямд vнэтэй картуудаас болж шударга өрсөлдөөн гэж юм ер нь байхгvй болсон. Манайх ч ярианыхаа дийлэнх хэсгийг алдсан. Бид Монголоос тогтоосон тарифаас хямд vнийн саналыг олон газраас авсан. Тэднийг хvлээж аваагvйн гол шалтгаан бол дээр дурдсан ярианы чанарын асуудал. vvнээс гадна энэ шугамуудыг Монголын эрх бvхий газруудаас хааж эмхлэх байх гэж найдаад өдий хvрсэн байгаа. Гэвч 4 сар өнгөрөөд байхад бvх юм хэвээрээ байна. Цаашид 1-2 сар байдал энэ янзаараа байвал бид ч тэр шугамуудыг авахаас өөр аргагvй болно.

Ер нь энэ төрлийн бизнес эрхлэхэд гардаг гол бэрхшээл, хvндрэлvvд юу вэ?
Америкийн харилцаа холбооны компаниудын хувьд бол өрсөлдөөн маш их. Хэрэглэгчдээ алдах нь энvvхэнд.

Сvvлийн асуулт. VoIP буюу интернэтэд суурилсан гар утасны vйлчилгээний ойрын vед төлөвлөж байгаа ямар арга хэмжээ байна вэ? Үнэ тариф болон бусад?
WiFi холболттой интернэтийн гар утас нь хөдөлгөөнт холбооны (mobile communication) ирээдvй гэгдэж байгаа боловч янз бvрийн шалтгаанаар аль ч улсад нэг их өргөн хэрэглээ болчихож чадахгvй байгаа. Хэрвээ vvнийг өргөнөөр хэрэглээд эхэлбэл зардал нь маш бага учир одооны vvрэн холбооны компаниуд өрсөлдөх ямар ч боломж байхгvй.

Бидний хvсэлтийг хvлээн авсан Танд дахин талархсанаа илэрхийлье. Танд болон танай хамт олонд ажлын өндөр амжилт хvсье.

ИРЭМ-ийнхэн: Бид багш нарын сэтгэлгээнд єєрчлєлт оруулж чадсан

Ярилцсан С.Уянга
Миний Компьютер сэтгvvл, No66, 2006 он.

ИРЭМ буюу “Мэдээлэл харилцааны технологийг хєдєєгийн боловсролыг боловсронгуй болгоход ашиглах нь" тєслийн талаар тус тєслийн зєвлєх багийн ахлагч Л.Ариунаа, МХТ-ийн боловсролын удирдлагын зєвлєх С.Энхжаргал нартай хийсэн ярилцлагыг хvргэе.

Энэ бол ИРЭМ тєслийн тусгай дугаар, иймд уншигчид маань энэ тєслийн талаар тодорхой мэдээлэлтэй байгаа, ємнє нь ч бид мэдээлж байсан. Боловсролын салбарт хэрэгжсэн бусад тєслvvдээс ялгарах гол онцлогийг цєєн vгээр тодотговол?

С.Энхжаргал: Хєдєєгийн хуучнаар 8 жил, одоогоор 9 жилийн сургуулиудыг хамарсан МХТ-ийн тєсєл, хєдєєгийн багш нарыг МХТ-ийг ашиглахад дэмжлэг vзvvлэх, мэдээллээр харилцах бололцоогоор хангах, боловсролд олон нийтийн оролцоог нэмэгдvvлэх, дотуур байрны тєслийг хэрэгжvvлж байгаа гэдгээрээ онцлогтой болов уу.

Л.Ариунаа: Нэмж хэлэхэд орон нутгийн чанартай мэдээллийг МХТ-иор боловсруулах боломжийг бvрдvvлж єгсєн. Нэг ёсны сумдын сургуулийн багш нар єєрийн зааж байгаа хичээлдээ ашиглах материалыг тєслєєс єгсєн тоног тєхєєрємжийг ашиглан боловсруулаад тvvнийгээ хичээлдээ ашиглах боломжийг бvрдvvлж єгсєн явдал юм.

С.Энхжаргал: Сумдын сургагч багш нар. Сургагч багш нар гэж хэн юм бэ? гэдгийг сургуулиудын тvвшинд нэлээд ойлголт єгсєн. Сургагч багш нар маань бусаддаа маш сайн тусалж байсан нь тєслийг амжилттай хэрэгжихэд тvлхэц єгсєн гэдгийг тэмдэглэх нь зvйтэй болов уу.

Дэлгэрэнгvй

Б.Наранцэцэг агсан: Эвсэж ажиллах л бидний амжилтанд хvрэх гол тvлхvvр

Ярилцсан С.Уянга
Компьютерийн .MN сэтгvvл, No 58.

Дэлхийн Банкны санхvvжилтээр хэрэгжих Монголын хєгжлийн гарц тєслийн гэрээнд гарын vсэг зурах ажиллагаа энэ оны зургадугаар сарын эхээр боллоо. Энэхvv тєслийн талаар болон бусад зvйлийн талаар Мэдээллийн технологийн зєвлєгєє єгєх чиглэлээр ажилладаг ИнфоКон компанийн ерєнхий захирал Б.Наранцэцэг агсантай хийсэн ярилцлагыг толилуулъя.

Товч намтарБалжингийн Наранцэцэг. 1988 онд Новосибирск хотын Цахилгаан Техникийн Дээд Сургуулийг мэдээлэл хэмжvvрийн техникийн инженер мэргэжлээр тєгссєн. 1988 оноос АСУЗТЭШТєвд (Тус тєв нь Информатикийн vндэсний тєв, Мэдээллийн Харилцаа компани, хожим Датаком ХХК болсон) инженер, ЭША, хэлтсийн дарга, орлогч захирлын алба хашиж байсан. 1999 онд Герман улсад мэдээлэл, холбооны технологийн зєвлєх чиглэлээр мэргэжил дээшлvvлсэн. 2000 оны нэгдvгээр сараас МХТ-ийн зєвлєгєє єгєх vйл ажиллагаа эрхэлдэг Монгол-Америкийн хамтарсан Инфокон компанийг байгуулан ажиллаж байна.


-Юуны ємнє Интернэт хэмээх агуу ертєнцєєр дамжуулан Монгол орноо дэлхий дахинаа нээх гэсэн хvсэл эрмэлзлэл дээр дєрєєлсєн Та бvхний ажлын vр дvн гарч, Монголын хєгжлийн гарц тєсєл тань батлагдсанд нийт уншигчдынхаа ємнєєс баяр хvргэе.
Баярлалаа.

-Ярилцлагаа тєслийн нэрнээс эхэлье. Сvvлийн vед кибер орон зай, виртуаль ертєнц, нэгдсэн сvлжээ, мэдээллийн сан гэх зэргээр нэрлэгдсэн тєслvvд их яригдах болсон. Гэтэл та бvхний санаачлан боловсруулсан тєсєл тань Монголын хєгжлийн гарц гэсэн євєрмєц нэртэй юм байна? Нэрийнхээ талаар ярина уу?
Энэ нэр маань тєслийнхєє vндсэн агуулгатай дvйцэж байгаагаараа онцлог. Мэдээлэлжсэн эрин vед улс орныхоо тухай мэдээллийг баттай эх сурвалжаас нь дэлхийн олон нийтэд хvргэх цонх, гарц бий болгох зорилгыг євєрлєсєн.

-Монголын хєгжлийн гарц тєслийн зорилтын талаар товч танилцуулбал?
Дэлхийн Банкны Хєгжлийн тєлєє Мэдээлэл (infoDev) хєтєлбєрєєс улс орнуудад Интернэт дээр суурилсан нийгэм хамт олныг бий болгох, тэдгээрийг хєгжvvлэхэд боломж олгох зорилготой мэдээллийн сvлжээг технологийн боломж чадавхийг ашиглан бий болгоход нь туслах зорилгоор Даяарчилсан Хєгжлийн Гарц Санаачлагыг гарган хэрэгжvvлж байна. Энэхvv санаачлагад оролцох саналыг дэвшvvлэх асуудал нь улс орнуудад тэгш, нээлттэй байсан бєгєєд энэ тухай мэдээлэл Интернэтээр тараагдсан. Оролцохыг хvссэн тєрийн, тєрийн бус болон бизнесийн ямар ч байгууллага хандаж болно гэдгийг нєхцєлдєє заасан байсны дагуу бид хандсан. Даяарчилсан Хєгжлийн Гарц Санаачлагын хvрээнд Монгол улсыг хамруулах зорилгоор манай компани "Монголын Хєгжлийн Гарц" тєслийг боловсруулж, туршин нэвтрvvлэх санал гаргасан. Єнєєдєр мэдээллийг нийгэм эдийн засгийн хєгжлийн тvлхэц хvчин мєн гэдэг єргєн утгаар нь хvлээн авч хэрэглэх нь Монголын хувьд цаг vеэ олсон чухал асуудал мєн гэж vзэн саналаа олон байгууллага, хvмvvстэй солилцсоны vндсэн дээр тєслєє боловсруулсан юм. Ийм vзэл санааг агуулснаараа Мэдээлэлжсэн Нийгмийг бий болгож, тогтвортой эдийн засгийн хєгжлийг бий болгож чадна гэж vзэж байгаа юм. Энэ тєсєлд оролцохоор Монголыг тєлєєлж 4 санал очсон юм билээ. Эдгээрийн хоёрыг нь гадаадад оршин суудаг гадаадын байгууллага, иргэн илгээсэн байсан нь их сонин. Шалгаруулах комисс манай тєслийг сонгосонд бид маш их баяртай байгаа. Энэ талаар Дэлхийн банкнаас Монголын хувийн хэвшлийн байгууллагатай хамтран ажиллах анхны тєслийн нэг боллоо гэж дэлхийн банкны Монгол дахь суурин тєлєєлєгч Саха Меяанатан гуай хэлж байсан.

-Хэрэгжvvлэгчдийн хувьд?, Ер нь энэ тєсєлд ямар ямар байгууллагууд хамрагдаж байгаа вэ?
Хэрэгжvvлэгч vндсэн байгууллага нь Инфокон ХХК. Бид ажлын хэсэг байгуулсан, ажилдаа ороод байна. Гэхдээ энэ тєслийг хэрэгжvvлэхэд засгийн газар, ТББ, хувийн хэвшлийн тєлєєлєгчдийг оролцуулсан баг байгуулж ажиллана. Бодлогын хувьд Мэдээлэл Холбооны Технологи /МХТ/-ийн Vндэсний Хороотой нягт хамтран ажиллана. Мєн МХТ-ийн мэргэжилтнvvдийн зєвлєлтэй ч зєвлєлдєж ажиллана. Ер нь бид дотооддоо хамтран ажиллаж, зєвшилцєж сурах нь амжилттай ажиллах нэг vндэс шvv дээ.

-Тєсєл хэрэгжсэнээр ямар vр дvнд хvрэх вэ?
Нэг жилийн хугацаанд тєлєвлєлт, бэлтгэл vе шатны ажлууд хийгдэнэ. Монголын Хєгжлийн гарцын загвар боловсруулагдана. Ийм учраас тал бvрийн мэргэжилтнvvд оролцож ажиллах шаардлагатай байгаа юм. Монголын Хєгжлийн Гарц нь Даяарчилсан Хєгжлийн Гарц программын бvрэлдэхvvн хэсэг байх бєгєєд мэдээллийн хувьд нэгтгэсэн Монгол руу хандах гол зам гарц болно. Энэ программд одоогийн байдлаар 32 орон оролцохоор сонгогдоод байгаа. Монголын Хєгжлийн Гарцын чанадын зорилго нь мэдээллийн ялгавартай байдлыг єєрчилж, Интернэтээр дамжуулан, мэдээллийн чадавхийг ашиглан улс орнуудын хєгжил, ядуурлыг бууруулах асуудалд туслах явдал юм. Эрхэм зорилгодоо хvрэхийн тулд:
Хєгжлийн тусламжийн зохицуулалтыг сайжруулах, улмаар vр ашигтай тvншлэлийг бий болгох; Vндэсний хэмжээнд харилцан зєвшилцєлыг дэмжих мєн улмаар хєгжлийн чиг хандлагын талаар vзэл бодлоо хуваалцах; Дотооддоо болон олон улсад мэдлэг мэдээлэл, шийдэл боломжуудыг бий болгох, тvvнийгээ харилцан хуваалцах боломжийг бий болгон хєгжvvлэх; Тогтолцооны ил тод байдал мєн засаглал, хариуцлага тооцох тогтолцооны чанарыг дээшлvvлэх; Єрсєлдєєнийг бий болгох, vнийн ил тод байдлыг дэмжих, vйлчилгээний єртгийг бууруулж, зах зээлийн vр дvнг дээшлvvлэх зэрэг зорилтуудыг тавьж байна. Эдгээр зорилт нь ойрын болон урт хугацааны гэсэн 2 хэсгээс бvрдэнэ.

-Тєслийн санхvvжилт дууссаны дараа хєгжлийнхєє гарцыг яаж хєгжvvлж авч явах вэ?
Энэ асуудлыг тєслийнхєє явцад нарийвчлан боловсруулна.

-Ер нь сайхан эхэлсэн зарим тєслvvдийн хугацаа дуусмагц зогсонги байдалд орж, амьд чанараа алдаж эхэлдэг. Жишээлбэл, боловсролын салбарын томоохон сайт болох Мэдлэг Вэб сайт. Мэдлэг тєслийн удирдагчийн хувьд тєслийн хvрээнд хийгдсэн ажлууд, ялангуяа Мэдлэг Вэб сайтыг хувь заяаны талаархи таны бодол?
Vvнтэй санал нэг байна. Харин Мэдлэг тєсєл ємнєє тавьсан зорилгоо хэрэгжvvлээд дууссан. Дунд сургуулийн хvрээнд Интернэтийн хэрэглээг бий болгоход анхны тvлхэцийг єгч, технологийн туршилтууд хийгдэж, амжилттай хэрэгжсэн гэж дvгнэгдсэн. Энэ тєслийн нэг гол vр дvн бол боловсролын салбарт анхны бєгєєд агуулга, багтаамж сайтай мэдээллийн портал vvсгэсэн явдал. Одоо ч ач холбогдол, чанараа алдаагvй байгаа. Эндээс Интернэтийн хэрэглээг сайжруулахад агуулга, тэр тусмаа монгол хэл дээрх мэдээлэл маш чухал гэдгийг тодруулсан. Иймд бид одоо илvv єргєн хvрээнд, агуулгыг єргєжvvлэхэд чиглэсэн Интернэтэд суурилсан Зайн сургалтын тєсєл хэрэгжvvлж эхлээд байна. Тєсєлд єєр єєр тєрлийн vйл ажиллагаа эрхэлдэг 4 байгууллага хамрагдсан. Энэ тєсєл Мэдлэг тєслийн шууд биш ч, vргэлжлэл нь. Харин Мэдлэг вэб сайтынхаа vйл ажиллагаатай хэрхэн уялдуулах вэ гэдэг дээр тєлєвлєж байгаа зvйл бий.

-Мэдлэгт тулгуурласан нийгмийг бид байгуулж чадаж байна уу? Энэ талаархи таны бодол?
Байгуулж чадаж байгаа эсэх талаар ярих цаг нь ирээгvй. Мэдлэгт тулгуурласан нийгэм гэдэг маань єєрєє маш єргєн ойлголт. Нийгэм, оюун санаа, философийн єргєн утга санааг агуулдаг. Одоо моод болоод байгаа “шинэ эдийн засаг”, ”тоон мэдээллийн эдийн засаг”, ”мэдлэгийн эдийн засаг’ гэсэн vг хэллэгvvд Мэдээлэл холбооны технологи /МХТ/-ийг бий болгох, єргєжvvлэх, хэрэгжvvлэх, ашиглахтай холбоотой нэр томьёонууд бєгєєд харин мэдлэгт тулгуурласан эдийн засаг гэдэг нь МХТ-ийг тєдийгvй, судалгаа шинжилгээ, мэдээлэл дээр тулгуурлан vйл ажиллагаа явуулдаг vйлдвэрлэл, аж ахуйн бvхий л салбарыг хамарсан, техник, технологи, бодлого, нийгмийн цогц мэдлэг мэдээллийг эдийн засгийн vйл ажиллагаанд хэрэглэх тухай ойлголт юм.
Бид эхлээд мэдээлэлжсэн орчинг бий болгох, vvндээ техник, технологийн хэрэглээг тvлхvv болгох, улмаар мэдээлэлд суурилсан ажил vйлчилгээг єргєжvvлж, цаашилбал мэдээлэлд тулгуурласан эдийн засгийг бvрдvvлж, хєгжvvлэх хэрэгтэй. Vvний дараа л мэдээлэлд тулгуурласан нийгмийн тухай ярьж эхлэх нь зvйтэй болов уу.

-Манай сэтгvvл дээр та нэгэнтээ “Хийх ажил асар их байна. Цаг хугацаа биднийг хvлээхгvй. Бид алсын хараатайгаар эвсэж ажиллах л vлдээд байна” хэмээн бичсэнийг би сайн санаж байна. Ингэхэд МХТ-ийн чиглэлээр vйл ажиллагаа явуулдаг байгууллагууд эвсэн ажилладаг уу? Яаж “нэг айлын хvvхдvvд” шиг “эвсэг” болгох вэ?
Эвсэж ажиллах л бидний амжилтанд хvрэх гол тvлхvvр. Vvнийг би vргэлж хэлэх дуртай, тvvнийгээ ч гол зарчмаа болгож ажилладаг. Ер нь Интернэтийг ажил амьдралдаа байнга хэрэглэдэг хvмvvс аливаа мэдсэн, дуулсанаа бусадтай хуваалцах сонирхол, бvр хоббитой болдог юм шиг санагддаг. Миний эргэн тойронд байдаг найз нєхдvvд, хамтран ажиллагч, мэргэжил нэгтнvvд маань тийм хvмvvсийн нэг хэсэг нь. Ямар сайндаа “интернавтууд” гэдэг нэр томьёо хvртэл гарах вэ. “Космонавт” гэдэг шиг. (инээв) Мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалаад ч гэхvv, МХТ-ийн чиглэлээр vйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллага, хvмvvс эвсэж ажиллахдаа харьцангуй сайн шvv. Бид ядаж л и-мэйл, хэлэлцvvлэгийн листээр байнга холбоотой байдаг.

-Манай сэтгvvлийн уламжлалт асуулт. Уншигчдад хандаж хэлэх Таны vг?
Байнга суралц, унш, Интернэтээр хэсvvчил. Мэдэхийн тєлєє тэмц, тэгээд мэдсэнээ бусадтай байнга хуваалц, тэгвэл чамд тvvнээс ч илvv их мэдлэг нэмэгдэх vvд нээгдэнэ гэж л ялангуяа залуу уншигчиддаа захимаар байна.

Манай сэтгvvдийн хvндэт зочноор уригдан ярилцлага єгсєн Танд их баярлалаа. Улс орноо дэлхий дахинаа таниулах, кибер орон зайд нээх Таны болоод танай хамт олны ажил vйлс єєдрєг байг. Монголын Хєгжлийн Гарц дардан байх болтугай.